កាលដើមឡើយ អ្នកសិក្សាបានបែងចែកចលនាអក្សរសិល្ប៍ជាបួន គឺចលនាព្រាហ្មណ៍ និយម ចលនាពុទ្ធិនិយម ចលនាខេមរនិយម និងចលនាបរទេសនិយម។
ក្រោយមកដោយមានភាពមិនច្បាស់លាស់ក្នុងការកំណត់នូវប្រភេទចលនាបែបបរទេស និយម ទើបយើងបែងចែកចលនាអក្សរសិល្ប៍ត្រឹមតែបី គឺចលនាព្រាហ្មណ៍និយម ចលនាពុទ្ធិនិយម និងចលនាខេមរនិយម។
១-ចលនាអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយម
ព្រហ្មញ្ញសាសនាបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅក្នុងក្រអៅបេះដូងខ្មែរ។ នៅពេល បច្ចុប្បន្នទោះបីជាព្រហ្មញ្ញសាសនាត្រូវរលុបរលាយស្ទើរតែអស់គ្មានសល់ រូបរាងពីសង្គមខ្មែរក៏ដោយ ក៏ឥទ្ធិពលនៃសាសនានេះ នៅតែមានអាទិភាព ក្នុងចិត្តគំនិតទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីក្នុងសង្គមខ្មែរ និងជ្រៀតចូលលាយឡំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រមទាំងអក្សររបស់ខ្មែរផងដែរ។
អក្សរព្រាហ្មណ៍និយមមានលក្ខណៈពិសេសដូចតទៅៈ
ក-ផ្តើមរឿង
អ្នកនិពន្ធច្រើនលើកគុណបារមី មហិទ្ធិរិទ្ធរបស់អវតានៃព្រះវិស្ណុ ឫអ្នកនិពន្ធពណ៌ ពីទេសភាពព្រៃព្រឹក្សាជុំវិញអាស្រមឥសី រួចចូលដល់ដំណើររឿង។
ខ-តួរឿង
អត្ថន័យក្នុងដំណើររឿងច្រើនលើកពីចម្បាំងរាំងជល់តៗគ្នាមិនចេះចប់។ ទំនាស់វិបត្តិមានពីតឹងតែងទៅធូរស្រាល ពីធូរស្រាលទៅតឹងតែង រួចបង្កើត សោកនាដកម្ម…។
បញ្ហារបស់រឿងច្រើនដោះស្រាយដោយប្រើហិង្សា ឬអសន្តិវិធី។
បញ្ហាស្នេហាក្នុងអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយមជាស្នេហាឈ្នានីស ហើយ បញ្ហាស្នេហារច្រើនជាប្រភេទនៃសង្គ្រាមទៀតផង
តួអង្គក្នុងរឿងមាន អាទិទេព អវតា មនុស្សសាមញ្ញ គ្រុឌ យក្ស ពានរ…។
ពាក្យពេចន៍ដែលប្រើប្រាស់ក្នុងអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយមច្រើនជាពាក្យ សំស្រ្កឹត លាយឡំនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណ និងមានពាក្យបាលីបន្តិចបន្តូច។
គ-បញ្ចប់រឿង
អ្នកនិពន្ធបញ្ចប់ដោយអោយសភាវៈល្អឈ្នះសភាវៈអាក្រក់ដូចជា យក្ស អសុរៈ ជាដើម។
ឥទ្ធិពលសាសនាព្រាហ្មណ៍ចំពោះសង្គមខ្មែរ
ព្រហ្មញ្ញសាសនាចូលមកចាក់ឫសនៅលើកទឹកដីកម្ពុជាតាំងតែពីស.វទី១មកម្លេះ។
ភស្តុតាងឥទ្ធិពលព្រហ្មញ្ញសាសនាក្នុងសង្គមខ្មែរមានដូចជាៈ
-ព្រះរាជាខ្មែរសម័យមុនកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍
-អក្សរសំស្រ្កឹត
-អក្សរសិល្ប៍បែបព្រាហ្មណ៍និយម
-សំណង់ប្រាសាទរាប់ពាន់
-ពិធីនានានៅក្នុងរាជវាំង
-ប្រជារាស្រ្តខ្មែរនៅតែជឿទៅលើអាទិទេពនិងកម្លាំងក្រៅខ្លួន
-ទំនៀមទម្លាប់សែនព្រេនក្នុងពិធីមង្គលការ សង់ផ្ទះ ឡើងផ្ទះ ។ល។
-ស្រង់ទឹកព្រះ ព្រះសង្ឃ យាយតា និងមាតាបិតា
-បង្កើតចិត្តក្លាហាន
-មានរូបចម្លាក់ជាច្រើនដូចជា ព្រះព្រហ្ម ព្រះវិស្ណុ ព្រះសិវៈ លិង្គព្រះឥសូរ..។
២-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម
ក-ចលនានៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម
ដោយយោងទៅលើអត្ថន័យរបស់រឿង យោងទៅលើការបរិច្ឆេទតែងនិពន្ធ គេចែកអក្សរពុទ្ធិនិយមជាបីប្រភេទគឺ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមសុទ្ធសាធ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយ និងអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយហួសហេតុ។
១-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមសុទ្ធសាធ
សំគាល់លើស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ក្នុងរឿងទសជាតក ជាគម្ពីរសំខាន់របស់ព្រះពុទ្ធ សាសនា។ទសជាតកគឺរឿងទាំង១០ ដែលលើកពីការតស៊ូរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក្នុងពេលព្រះអង្គយោលយកកំណើតជាតួអង្គព្រះពោធិសត្វក្នុងជាតិផ្សេងៗ ក្នុង ការកសាងបារមីដើម្បីបានត្រាស់ជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។
គម្ពីរទសជាតកត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរ និយមរាប់រកក្រៃលែង។ កាលពីជំនាន់ដើម គេតែងប្រជុំគ្នាធ្វើបុណ្យជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយប្រមូលផ្តុំប្រជុំគ្នាស្តាប់គម្ពីរទស ជាតកគឺនៅថ្ងៃទី១ គេស្តាប់ព្រះធម្មគោរព ថ្ងៃទី២ ទី២ និងទី៤ ស្តាប់លោកទេសន៍ ជាតកទាំង៩ តៗគ្នាជាលំដាប់លំដោយ។ នៅថ្ងៃទី៥គេស្តាប់លោកទេសន៍មហា វេស្សន្តរជាតកពេញមួយថ្ងៃ។ នៅថ្ងៃទី៦ គេស្តាប់ធម៌ទេសនាពីពុទ្ធប្រវត្តិ ជា ពិសេសគឺបឋមសត្រាស់ ហើយនៅយប់នេះគេធ្វើពិធីពុទ្ធាភិសេក នៅថ្ងៃស្អែក ឡើងជាថ្ងៃទី៧ គេធ្វើសង្គាយនាឆ្លងបុណ្យ។
រឿងទាំង១០នៃទសជាតក ដែលចាត់ទុកជាស្នាដៃនៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម សុទ្ធសាធរួមមាន៖
១-រឿងតេមិយជាតក ៦-រឿងភូរិទត្តជាតក
២-រឿងមហាជាតក ៧-រឿងចន្ទកុមារជាតក
៣-រឿងសុវណ្ណសាមជាតក ៨-រឿងនារទជាតក
៤-រឿងនេមិរាជជាតក ៩-រឿងវិធូរបណ្ឌិតជាតក
៥-រឿងមហោសថជាតក ១០-រឿងមហាវេស្សន្តរជាតក
២-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយ
ត្រូវបានស្តែងចេញតាមរយៈស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍រឿងបញ្ញាសជាតក។ អ្នកនិពន្ធខិត ខំបង្កើតស្នាដៃនេះឡើយ ដោយពឹងផ្អែកលើគោលទស្សនៈទ្រឹស្តីនៃលទ្ធិពុទ្ធសាស នាផងនិងបញ្ចូលបន្ថែមគោលនិយមនៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ខ្លះ។ តាមការស្រាវ ជ្រាវរឿងបញ្ញាសជាតក ត្រូវបាននិពន្ធឡើយក្នុងអំឡុងព.ស២០០០-២២០០ គឺរវាង គ.ស១៤៥៧-១៦៥៨ ដោយសារភិក្ខុសង្ឃខ្មែរ ថៃ ឡាវ ភូមា ចេញទៅសិក្សាធម្ម វិន័យនៅលង្កាទ្វីប។ លុះចេះដឹងស្ទាត់ហើយក៏ត្រឡប់មកស្រុកវិញ ចាប់និពន្ធរឿង រ៉ាវតាមទំនាក់ទំនងនិទានជាតក។
នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង រឿងបញ្ញាសជាតក ដំបូងសរសេរជាពាក្យបាលីរហូតមក សតវត្សរ៍ទី១៨ និង១៩ ទើបត្រូវបានកវីបណ្ឌិតយើងប្រែសំរាយជាពាក្យកាព្យស្លោក ក៏មានជាបទល្ខោនក៏មាន។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនិយមរាប់អានមើលកំសាន្តក្នុងពេលលំហែពីការងារ រឺចូលចិត្តយក រឿងរ៉ាវនេះទៅនិទានដំណាលដល់កូនចៅតៗគ្នា។
បញ្ញាសជាតករបស់ខ្មែរយើងរួមមាន៖
១-សមុទ្ទឃោស ១៨-សធកុមារ ៣៥-សុធនុ
២-រតនប្បជោត ១៩-សិរីវិបុលកិត្តិ ៣៦-វិបុលរាជ
៣-សិរីចូឌាមណី ២០-ចន្ទរាជ ៣៧-សព្វមិត្ត
៤-សិរីធរសដ្ឋី ២១-សព្វសិទ្ធិ ៣៨-ទុលកបណ្ឌិត
៥-អាទិត្តរាជ ២២-ទុកមានិក ៣៩-មហាសុរសេន
៦-សុវណ្ណកុមារ ២៣-ធនករាជ ៤០-វីរិយបណ្ឌិត
៧-ធម្មាសោក ២៤-សុទស្សនមហារាជ ៤១-វដ្តង្គុរាជ
៨-បោរាណកបិលបុរនរិន្ទ ២៥-ធម្មិកបណ្ឌិត ៤២-មហាបុរិស
៩-ធម្មរាជ ២៦-នរជីវ ៤៣-សុរូប
១០-មហាបទុមកុមារ ២៧-ភណ្ឌាគារិកកុមហារ ៤៤-ពហុលគាវី
១១-សេតបណ្ឌិត ២៨-បុប្ផារាជ ៤៥-ពារាណសិរាជ
១២-ព្រហ្មឃោសរាជ ២៩-ទេវទុក្ខកុមារ ៤៦-សលភ
១៣-សិទ្ធិសារកុមារ ៣០-នរជីវ ៤៧-អតិទេវរាជ
១៤-សិម្ភនាទ ៣១-សុវណ្ណសង្ខរាជកុមារ ៤៨-សុរព្ភ
១៥-ទេវន្ទ ៣២-សុវណ្ណកច្ឆប ៤៩-សុបិនកុមារ
១៦-សុវណ្ណវង្ស ៣៣-សិទ្ធិសារ ៥០-សិរីរាជកុមារ
១៧-ចន្ទឃាត ៣៤-សទ្ធាតិស្សចក្កវត្តិ
៣-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយហួសហេតុ
ជាអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមមួយបែប ដែលពុំមែនជាទសជាតក ឬបញ្ញាសជាតក ជាស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរកើតនៅសម័យកណ្តាលដែលទទួលឥទ្ធិពលតិច រឺច្រើន ពីលទ្ធិពុទ្ធសាសនាដែរ។ អ្នកនិពន្ធច្រើនលើកយកទស្សនៈកម្មផលមកផ្សំជាមួយ ជីវិតលោកិយសច្ចៈ គួបផ្សំសកម្មអច្ឆរិយ ការហោះហើរដើរលើអាកាស មន្តអាគម នៃលទ្ធិព្រាហ្មណ៍។
អក្សរប្រភេទនេះច្រើនជាសាស្រ្តាល្បែង ដែលកើតឡើងនៅសតវត្សរ៍ទី១៨ ឬ១៩ ដែលមានឈ្មោះអ្នកនិពន្ធច្បាស់លាស់ មានដូចជា ក្រុងសុភមិត្រ កោសាធិបតីកៅ ភោគកុលកុមារ ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំងនង កាកី ព្រះបាទអង្គដូង មរណមាតា ឥន្ទបញ្ញាអ៊ុក
ខ-លក្ខណៈពិសេសនៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយម
១-ផ្នែកអត្ថបទ
អត្ថន័យរឿងច្រើនទាក់ទងការកសាងបារមីរបស់តួអង្គព្រះពោធិសត្វទាក់ទងនឹងជំនឿកម្មផល។
២-បញ្ហាចោទ និងដំណោះស្រាយ
បញ្ហាចោទ និងដំណោះស្រាយនៅលើទំនាស់វិបត្តិរវាងព្រះពោធិសត្វ និងទ្រព្យសម្បត្តិ រវាងទ្រព្យសម្បតិ្តនិងបិតា ភរិយាដើម្បីលោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងស្នេហារវាងទ្រព្យសម្បតិ្ត និងពលរដ្ឋ។
ដំណោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងរឿងគឺតាមបែបសន្តិវិធីអហិង្សា។ បង្ហាញពីស្នេហាស្មោះត្រង់រវាងពោធិសត្វនិងកន្សៃសារពេជ្ញ។ នៅទីបញ្ចប់ពោធិសត្វទទួលជ័យជំនះបានជួបជុំគ្រួសារ ឡើងសោយរាជ្យត្រូវបានមហាជនគោរព និងសរសើរចំពោះបារមីព្រះអង្គ។
៣-ផ្នែកអត្ថរូប : មានលក្ខណៈឯកភាពគ្នាដូចតទៅ៖
ក-ផ្តើមរឿងៈ អ្នកនិពន្ធច្រើនផ្តើមរឿងដោយ ធ្វើបទនមស្សការគោរពព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃនិងការនឹកគុណដល់មាតាបិតា និងគ្រូបាធ្យាយ។
ខ-តួរឿង(ដំណើររឿង): ជាការបរិយាយប្រៀបធៀប បាននឹងធម៌ទេសនារបស់ព្រះពុទ្ធអង្គចំពោះភិក្ខុសង្ឃ ពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយដើម្បីមើលឃើញពីការកសាងបារមីរបស់ព្រះពោធិ សត្វដ៏ស្វិតស្វាញក្នុងអនេកជាតិ។ ច្រើនបំពេចិត្តគំនិតពុទ្ធសាសនិកជនឲ្យជឿបុណ្យបាបខ្លាចអំពើអាក្រក់ ។ បរិយាយលាយឡំរវាងពុទ្ធចក្រ និងអាណាចក្រ។តួអង្គក្នុងអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមៈ តួអង្គឯកប្រុសជាពោធិសត្វ តួអង្គឯកស្រីជានាងកន្សៃសារពេជ្ញ ដែលជាគូរបស់ព្រះពោធិសត្វ។កាលអាកាសៈ ច្រើនប្រព្រឹត្តទៅក្នុងនគរពារាណសី សាវត្ថី ស្រុកស្រីពិរាស្រ្ត កលិង្គរាស្រ្ត លង្កា ព្រៃហេមពាន្ត…ពោលគឺនៅប្រទេសឥណ្ឌា។
គ-បញ្ចប់រឿងៈ បញ្ចប់ដោយការសរជាតិ ឲ្យតួអង្គពោធិសត្វសម្រេចជោគជ័យក្នុងសកម្មភាពអ្វីមួយដោយការ លើកសរសើរប្រសិទ្ធពរ ចំពោះការបំពេញកុសលកម្ម រក្សាសីលរហូតអស់ជន្មាយុរួចទៅកើតក្នុងឋានតុសិតទេវលោកសោយរាជ្យ សម្បត្តិទិព្វសុខក្សេមក្សាន្ត។
គោលគំនិតអប់រំអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយម៖ អប់រំឲ្យមានជំនឿលើកម្មផល អប់រំកាយវាចាចិត្ត អប់រំឲ្យស្រឡាញ់សន្តិភាព ឲ្យមានចិត្តមេត្តាករុណានិងចេះធ្វើទានដល់អ្នកក្រ កុំឲ្យលោភលន់ហួសហេតុ ប្រកាន់ភ្ជាប់នូវសេចក្តីព្យាយាម ឲ្យប្រើប្រាស់បញ្ញា……
សន្និដ្ឋាន អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមជាផ្នែកមួយអក្សរសិល្ប៍ជាតិ ដែលជាមធ្យោបាយដ៏សំខាន់ក្នុងអប់រំយុវជន ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងឲ្យប្រព្រឹត្តអំពើល្អគ្រប់បែបយ៉ាង មានសណ្តាប់ធ្នាប់សមសួន និងមានប្រពៃណីល្អប្រសើរ សាកសមជាពលរដ្ឋដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា និងមានអរិយធម៌ខ្ពស់។ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមត្រូវតែមានតួនាទីសមស្របនៅក្នុងកម្មវិធី សិក្សាក្នុងសាលារៀននាពេលបច្ចុប្បន្ន។
៣-ចលនាខេមរនិយម(អក្សរសិល្ប៍ទំនើប)
អក្សរទំនើបគឺជាបញ្ញតិ្តដែលប្រទេសជាច្រើននៅលើសាកលលោកបានប្រើ ប្រាស់។ បញ្ញត្តិនោះជាប់ទាក់ទងនឹងសង្គមទំនើប។ សង្គមទំនើបជាសមិទ្ធផលនៃការរីកចំរើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តរបស់មនុស្សជាតិ។ នៅទ្វីបអ៊ឺរ៉ុបបញ្ញត្តិ អក្សរសិល្ប៍ទំនើប បានកើតឡើងដំបូងនៅស.វទី១៩។ នៅប្រទេសចិនបញ្ញតិ្តអក្សរសិល្ប៍បានលេចចេញនៅរវាងឆ្នាំ១៨៤០។ នៅប្រទេសវៀតណាមបញ្ញតិ្តអក្សរសិល្ប៍ទំនើបបានលេចចេញនៅស.វទី២០។ចំណែក នៅកម្ពុជា ការសិក្សាពីអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរទំនើបទើបតែចាប់ផ្តើមតាមលក្ខណៈទំនើប នៅក្រោយពេលដែលបារាំងចូលស្រុកខ្មែរ ហើយស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ដែលមានលក្ខណៈទំនើបពេញលេញបានប្រសូតចេញនៅ ចុងស.វទី៣០ តាមរយៈស្នាដៃរឿង សូផាត របសលោក រីម គិន និងស្នាដៃ ទឹកទន្លេសាប របស់លោក គឹម ហាក់ ។ យើងដឹងហើយថា អក្សរសិល្ប៍បុរាណខ្មែរជាអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃណី ដែលទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាពីព្រហ្មញ្ញសាសនា និងពុទ្ធសាសនា។
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសម័យអាណានិគមនិយមបារាំង
បានចាប់ផ្តើមពេលដែលបារាំងបានបង្ខំឲ្យសម្តេចព្រះនរោត្តមចុះ សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៨៦៣ រហូតដល់ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅថ្ងៃទី០៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៣។ យើងអាចបែងចែកអក្សរសិល្ប៍ជា៣ដំណាក់កាលសំខាន់ៗ៖
-ដំណាក់កាលបារាំងចូលស្រុកខ្មែរដំបូងៈ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរនៅ តែបន្តអត្ថិភាពអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃណី។ សង្គមខ្មែរចាប់ផ្តើមទទួលនូវឥទ្ធិពលទំនើបផ្នែកទាំងរដ្ឋបាល អប់រំនិងវិទ្យាសាស្ត្របច្ចេកទេស ដូចជា ស្រុកខ្មែរចាប់ផ្តើមមានរោងពុម្ពនៅឆ្នាំ១៨៧៧ ហើយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៨ ទើបគេឃើញមានបោះពុម្ពស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ជាអក្សរខ្មែរគឺរឿងបណ្តាំតាមាស ដែលមានអក្ខរាវិរុទ្ធប្រហាក់ប្រហែលនឹងអក្ខរាវិរុទ្ធសម័យឧត្តុង្គ មានលក្ខណៈស្មុគស្មាញពិបាកអាន ហើយពិបាកយល់។ ឧទាហរណ៍ បន្ឌាំតាមាស ប៉ា្ឈ ដ្បិតកាល្ន៉ោះពួកកងទាព់សៀម ន្យីាយ…….។
-ដំណាក់ចាប់លេចចេញនូវស្នាដៃមួយចំនួនៈ ដែល វិធីនិម្មិតកម្មបានប្រែប្រួលពីទស្សនៈសាសនាមករកទស្សនៈលោកិយ សច្ចៈ (ខេមរនិយមជាមូលដ្ឋាន) វិញ។ ទោះជាយ៉ាងណាវិធីនៃការសរសេរនៅតែប្រើប្រាស់នូវកំណាព្យដែលជា ឥទ្ធិពលនៃអក្សរសិល្ប៍សម័យមុនៗដដែល។ ឧទាហរណ៍ ស្នាដៃរឿងទុំទាវ របស់ភិក្ខុសោម ឆ្នាំ១៩១៥ បានងាកចេញពីឥទ្ធិពលសាសនា វិលមករកទស្សនៈលោកិយសច្ចៈខាងផ្នែកអត្ថន័យ តែផ្នែកអត្ថរូបនៅរក្សាប្រហាក់ប្រហែលនឹងសម័យមុនៗដដែល។
-ដំណាក់ចុងក្រោយៈ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៣៨ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើបពេញលក្ខណៈ បានចាប់កំណើតតាមរយៈស្នាដៃរបស់លោក រីន គិន រឿងសូផាត ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៩៤២ នៅទីក្រុងព្រៃនគរ។ ឯស្នាដៃ ទឹកទន្លេសាប របស់អ្នកនិពន្ធ គឹម ហាក់ បានតែងនិពន្ធ នឹងចុះផ្សព្វផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយានាឆ្នាំ១៩៣៩។ អ្នកនិពន្ធទាំងពីរនាក់ បានទទួលការបណ្តុះបណ្តាលចំណេះដឹងទំនើបរបស់បារាំង មានទស្សនៈលោកិយសច្ចៈ ផ្តាច់ចេញពីវិធីនិម្មិតកម្មដែលទទួលឥទ្ធិពលសាសនា ដូច្នេះហើយបានជាគេសង្កេតឃើញថា វិធីសាស្រ្តនៃការសរសេររឿងទាំងឡាយ គឺអ្នកនិពន្ធយកតាមលំនាំបច្ចិមប្រទេស។ មានទស្សនៈខ្លះយល់ថា អក្សរសិល្ប៍សម័យអាណានិគមបារាំងសុទ្ធតែជាអក្សរសិល្ប៍ប្រតិកិរិយា បម្រើឲ្យពួកបារាំងទាំងអស់ ដូចជា ចម្រៀងប្រជាប្រិយពោលថា កញ្ចាញ់ចេកអើយទុំលើមែកស្វាយ ស្រុកយើងសប្បាយដោយសារបារាំង….ជាដើម។ តាមពិតនៅសម័យនោះ អក្សរសិល្ប៍មិនមែនសុទ្ធតែមានប្រតិកិរិយានោះទេ ទោះបីជាបារាំងធ្វើអាណានិគមមកលើសង្គមខ្មែរមែន តែបារាំងមិនអាចបំបិទ ឬវាយបំបាក់ស្មារតីជាតិខ្មែរតាមរយៈអក្សរសិល្ប៍បានឡើយ។ អ្នកនិពន្ធខ្មែរភាគច្រើនមានឧត្តមគតិជាតិខ្ពស់ មានទឹកចិត្តស្រឡាញសិទ្ធិសេរីភាព លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេសគឺសិទ្ធិបុគ្គល និងរក្សានូវព្រលឹង និង អត្តសញ្ញាណជាតិយ៉ាងរឹងប៉ឹង។ ឧត្តមគតិស្រលាញ់ជាតិយ៉ាងពិតប្រាកដបានស្តែងឡើងតាមរយៈប្រជាប្រិយ មួយថា កញ្ចាញ់ចេកអើយទុំលើមែកស្វាយ ស្រុកយើងអន្តរាយដោយសារបារាំង…។ មានស្នាដៃជាច្រើនទៀត ដែលបង្ហាញពីការប្រែប្រួលនៃវិធីនិម្មិតកម្មពីអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃ ណីមកជាអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើបដូចជា រឿងទាវទុំ របស់ភិក្ខុ សោម រឿងកុលាបប៉ៃលិន របស់លោក ញ៉ុក ថែម ជាដើម។ ចំណែកឯវិធីកម្មអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើប ពុំមានក្បួនខ្នាត ឬវិធានច្បាស់លាស់ដូចនៅក្នុងចលនាបែបព្រាហ្មណ៍និយម និងចលនាបែបពុទ្ធិនិយមទេ។ ការនិពន្ធអក្សរសិល្ប៍បែបខេមរនិយមទាំងផ្នែកផ្តើមរឿង តួរឿង និងបញ្ចប់រឿង អាស្រ័យលើចំណេះដឹង បទពិសោធន៍ ចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់អ្នកនិពន្ធម្នាក់។
រៀបចំដោយ លោក អ៊ាន សុណ្ណា
(ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ខេមរសិក្សា របស់សាកលវិទ្យាល័យបៀលប្រាយ សាខាខេត្តសៀមរាប, ទំព័រ ៣៦-៤២)
ក្រោយមកដោយមានភាពមិនច្បាស់លាស់ក្នុងការកំណត់នូវប្រភេទចលនាបែបបរទេស និយម ទើបយើងបែងចែកចលនាអក្សរសិល្ប៍ត្រឹមតែបី គឺចលនាព្រាហ្មណ៍និយម ចលនាពុទ្ធិនិយម និងចលនាខេមរនិយម។
១-ចលនាអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយម
ព្រហ្មញ្ញសាសនាបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅក្នុងក្រអៅបេះដូងខ្មែរ។ នៅពេល បច្ចុប្បន្នទោះបីជាព្រហ្មញ្ញសាសនាត្រូវរលុបរលាយស្ទើរតែអស់គ្មានសល់ រូបរាងពីសង្គមខ្មែរក៏ដោយ ក៏ឥទ្ធិពលនៃសាសនានេះ នៅតែមានអាទិភាព ក្នុងចិត្តគំនិតទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីក្នុងសង្គមខ្មែរ និងជ្រៀតចូលលាយឡំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រមទាំងអក្សររបស់ខ្មែរផងដែរ។
អក្សរព្រាហ្មណ៍និយមមានលក្ខណៈពិសេសដូចតទៅៈ
ក-ផ្តើមរឿង
អ្នកនិពន្ធច្រើនលើកគុណបារមី មហិទ្ធិរិទ្ធរបស់អវតានៃព្រះវិស្ណុ ឫអ្នកនិពន្ធពណ៌ ពីទេសភាពព្រៃព្រឹក្សាជុំវិញអាស្រមឥសី រួចចូលដល់ដំណើររឿង។
ខ-តួរឿង
អត្ថន័យក្នុងដំណើររឿងច្រើនលើកពីចម្បាំងរាំងជល់តៗគ្នាមិនចេះចប់។ ទំនាស់វិបត្តិមានពីតឹងតែងទៅធូរស្រាល ពីធូរស្រាលទៅតឹងតែង រួចបង្កើត សោកនាដកម្ម…។
បញ្ហារបស់រឿងច្រើនដោះស្រាយដោយប្រើហិង្សា ឬអសន្តិវិធី។
បញ្ហាស្នេហាក្នុងអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយមជាស្នេហាឈ្នានីស ហើយ បញ្ហាស្នេហារច្រើនជាប្រភេទនៃសង្គ្រាមទៀតផង
តួអង្គក្នុងរឿងមាន អាទិទេព អវតា មនុស្សសាមញ្ញ គ្រុឌ យក្ស ពានរ…។
ពាក្យពេចន៍ដែលប្រើប្រាស់ក្នុងអក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយមច្រើនជាពាក្យ សំស្រ្កឹត លាយឡំនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណ និងមានពាក្យបាលីបន្តិចបន្តូច។
គ-បញ្ចប់រឿង
អ្នកនិពន្ធបញ្ចប់ដោយអោយសភាវៈល្អឈ្នះសភាវៈអាក្រក់ដូចជា យក្ស អសុរៈ ជាដើម។
ឥទ្ធិពលសាសនាព្រាហ្មណ៍ចំពោះសង្គមខ្មែរ
ព្រហ្មញ្ញសាសនាចូលមកចាក់ឫសនៅលើកទឹកដីកម្ពុជាតាំងតែពីស.វទី១មកម្លេះ។
ភស្តុតាងឥទ្ធិពលព្រហ្មញ្ញសាសនាក្នុងសង្គមខ្មែរមានដូចជាៈ
-ព្រះរាជាខ្មែរសម័យមុនកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍
-អក្សរសំស្រ្កឹត
-អក្សរសិល្ប៍បែបព្រាហ្មណ៍និយម
-សំណង់ប្រាសាទរាប់ពាន់
-ពិធីនានានៅក្នុងរាជវាំង
-ប្រជារាស្រ្តខ្មែរនៅតែជឿទៅលើអាទិទេពនិងកម្លាំងក្រៅខ្លួន
-ទំនៀមទម្លាប់សែនព្រេនក្នុងពិធីមង្គលការ សង់ផ្ទះ ឡើងផ្ទះ ។ល។
-ស្រង់ទឹកព្រះ ព្រះសង្ឃ យាយតា និងមាតាបិតា
-បង្កើតចិត្តក្លាហាន
-មានរូបចម្លាក់ជាច្រើនដូចជា ព្រះព្រហ្ម ព្រះវិស្ណុ ព្រះសិវៈ លិង្គព្រះឥសូរ..។
២-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម
ក-ចលនានៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម
ដោយយោងទៅលើអត្ថន័យរបស់រឿង យោងទៅលើការបរិច្ឆេទតែងនិពន្ធ គេចែកអក្សរពុទ្ធិនិយមជាបីប្រភេទគឺ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមសុទ្ធសាធ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយ និងអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយហួសហេតុ។
១-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមសុទ្ធសាធ
សំគាល់លើស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ក្នុងរឿងទសជាតក ជាគម្ពីរសំខាន់របស់ព្រះពុទ្ធ សាសនា។ទសជាតកគឺរឿងទាំង១០ ដែលលើកពីការតស៊ូរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក្នុងពេលព្រះអង្គយោលយកកំណើតជាតួអង្គព្រះពោធិសត្វក្នុងជាតិផ្សេងៗ ក្នុង ការកសាងបារមីដើម្បីបានត្រាស់ជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។
គម្ពីរទសជាតកត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរ និយមរាប់រកក្រៃលែង។ កាលពីជំនាន់ដើម គេតែងប្រជុំគ្នាធ្វើបុណ្យជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយប្រមូលផ្តុំប្រជុំគ្នាស្តាប់គម្ពីរទស ជាតកគឺនៅថ្ងៃទី១ គេស្តាប់ព្រះធម្មគោរព ថ្ងៃទី២ ទី២ និងទី៤ ស្តាប់លោកទេសន៍ ជាតកទាំង៩ តៗគ្នាជាលំដាប់លំដោយ។ នៅថ្ងៃទី៥គេស្តាប់លោកទេសន៍មហា វេស្សន្តរជាតកពេញមួយថ្ងៃ។ នៅថ្ងៃទី៦ គេស្តាប់ធម៌ទេសនាពីពុទ្ធប្រវត្តិ ជា ពិសេសគឺបឋមសត្រាស់ ហើយនៅយប់នេះគេធ្វើពិធីពុទ្ធាភិសេក នៅថ្ងៃស្អែក ឡើងជាថ្ងៃទី៧ គេធ្វើសង្គាយនាឆ្លងបុណ្យ។
រឿងទាំង១០នៃទសជាតក ដែលចាត់ទុកជាស្នាដៃនៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយម សុទ្ធសាធរួមមាន៖
១-រឿងតេមិយជាតក ៦-រឿងភូរិទត្តជាតក
២-រឿងមហាជាតក ៧-រឿងចន្ទកុមារជាតក
៣-រឿងសុវណ្ណសាមជាតក ៨-រឿងនារទជាតក
៤-រឿងនេមិរាជជាតក ៩-រឿងវិធូរបណ្ឌិតជាតក
៥-រឿងមហោសថជាតក ១០-រឿងមហាវេស្សន្តរជាតក
២-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយ
ត្រូវបានស្តែងចេញតាមរយៈស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍រឿងបញ្ញាសជាតក។ អ្នកនិពន្ធខិត ខំបង្កើតស្នាដៃនេះឡើយ ដោយពឹងផ្អែកលើគោលទស្សនៈទ្រឹស្តីនៃលទ្ធិពុទ្ធសាស នាផងនិងបញ្ចូលបន្ថែមគោលនិយមនៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ខ្លះ។ តាមការស្រាវ ជ្រាវរឿងបញ្ញាសជាតក ត្រូវបាននិពន្ធឡើយក្នុងអំឡុងព.ស២០០០-២២០០ គឺរវាង គ.ស១៤៥៧-១៦៥៨ ដោយសារភិក្ខុសង្ឃខ្មែរ ថៃ ឡាវ ភូមា ចេញទៅសិក្សាធម្ម វិន័យនៅលង្កាទ្វីប។ លុះចេះដឹងស្ទាត់ហើយក៏ត្រឡប់មកស្រុកវិញ ចាប់និពន្ធរឿង រ៉ាវតាមទំនាក់ទំនងនិទានជាតក។
នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង រឿងបញ្ញាសជាតក ដំបូងសរសេរជាពាក្យបាលីរហូតមក សតវត្សរ៍ទី១៨ និង១៩ ទើបត្រូវបានកវីបណ្ឌិតយើងប្រែសំរាយជាពាក្យកាព្យស្លោក ក៏មានជាបទល្ខោនក៏មាន។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនិយមរាប់អានមើលកំសាន្តក្នុងពេលលំហែពីការងារ រឺចូលចិត្តយក រឿងរ៉ាវនេះទៅនិទានដំណាលដល់កូនចៅតៗគ្នា។
បញ្ញាសជាតករបស់ខ្មែរយើងរួមមាន៖
១-សមុទ្ទឃោស ១៨-សធកុមារ ៣៥-សុធនុ
២-រតនប្បជោត ១៩-សិរីវិបុលកិត្តិ ៣៦-វិបុលរាជ
៣-សិរីចូឌាមណី ២០-ចន្ទរាជ ៣៧-សព្វមិត្ត
៤-សិរីធរសដ្ឋី ២១-សព្វសិទ្ធិ ៣៨-ទុលកបណ្ឌិត
៥-អាទិត្តរាជ ២២-ទុកមានិក ៣៩-មហាសុរសេន
៦-សុវណ្ណកុមារ ២៣-ធនករាជ ៤០-វីរិយបណ្ឌិត
៧-ធម្មាសោក ២៤-សុទស្សនមហារាជ ៤១-វដ្តង្គុរាជ
៨-បោរាណកបិលបុរនរិន្ទ ២៥-ធម្មិកបណ្ឌិត ៤២-មហាបុរិស
៩-ធម្មរាជ ២៦-នរជីវ ៤៣-សុរូប
១០-មហាបទុមកុមារ ២៧-ភណ្ឌាគារិកកុមហារ ៤៤-ពហុលគាវី
១១-សេតបណ្ឌិត ២៨-បុប្ផារាជ ៤៥-ពារាណសិរាជ
១២-ព្រហ្មឃោសរាជ ២៩-ទេវទុក្ខកុមារ ៤៦-សលភ
១៣-សិទ្ធិសារកុមារ ៣០-នរជីវ ៤៧-អតិទេវរាជ
១៤-សិម្ភនាទ ៣១-សុវណ្ណសង្ខរាជកុមារ ៤៨-សុរព្ភ
១៥-ទេវន្ទ ៣២-សុវណ្ណកច្ឆប ៤៩-សុបិនកុមារ
១៦-សុវណ្ណវង្ស ៣៣-សិទ្ធិសារ ៥០-សិរីរាជកុមារ
១៧-ចន្ទឃាត ៣៤-សទ្ធាតិស្សចក្កវត្តិ
៣-អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមក្លែងក្លាយហួសហេតុ
ជាអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមមួយបែប ដែលពុំមែនជាទសជាតក ឬបញ្ញាសជាតក ជាស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរកើតនៅសម័យកណ្តាលដែលទទួលឥទ្ធិពលតិច រឺច្រើន ពីលទ្ធិពុទ្ធសាសនាដែរ។ អ្នកនិពន្ធច្រើនលើកយកទស្សនៈកម្មផលមកផ្សំជាមួយ ជីវិតលោកិយសច្ចៈ គួបផ្សំសកម្មអច្ឆរិយ ការហោះហើរដើរលើអាកាស មន្តអាគម នៃលទ្ធិព្រាហ្មណ៍។
អក្សរប្រភេទនេះច្រើនជាសាស្រ្តាល្បែង ដែលកើតឡើងនៅសតវត្សរ៍ទី១៨ ឬ១៩ ដែលមានឈ្មោះអ្នកនិពន្ធច្បាស់លាស់ មានដូចជា ក្រុងសុភមិត្រ កោសាធិបតីកៅ ភោគកុលកុមារ ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំងនង កាកី ព្រះបាទអង្គដូង មរណមាតា ឥន្ទបញ្ញាអ៊ុក
ខ-លក្ខណៈពិសេសនៃអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយម
១-ផ្នែកអត្ថបទ
អត្ថន័យរឿងច្រើនទាក់ទងការកសាងបារមីរបស់តួអង្គព្រះពោធិសត្វទាក់ទងនឹងជំនឿកម្មផល។
២-បញ្ហាចោទ និងដំណោះស្រាយ
បញ្ហាចោទ និងដំណោះស្រាយនៅលើទំនាស់វិបត្តិរវាងព្រះពោធិសត្វ និងទ្រព្យសម្បត្តិ រវាងទ្រព្យសម្បតិ្តនិងបិតា ភរិយាដើម្បីលោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងស្នេហារវាងទ្រព្យសម្បតិ្ត និងពលរដ្ឋ។
ដំណោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងរឿងគឺតាមបែបសន្តិវិធីអហិង្សា។ បង្ហាញពីស្នេហាស្មោះត្រង់រវាងពោធិសត្វនិងកន្សៃសារពេជ្ញ។ នៅទីបញ្ចប់ពោធិសត្វទទួលជ័យជំនះបានជួបជុំគ្រួសារ ឡើងសោយរាជ្យត្រូវបានមហាជនគោរព និងសរសើរចំពោះបារមីព្រះអង្គ។
៣-ផ្នែកអត្ថរូប : មានលក្ខណៈឯកភាពគ្នាដូចតទៅ៖
ក-ផ្តើមរឿងៈ អ្នកនិពន្ធច្រើនផ្តើមរឿងដោយ ធ្វើបទនមស្សការគោរពព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃនិងការនឹកគុណដល់មាតាបិតា និងគ្រូបាធ្យាយ។
ខ-តួរឿង(ដំណើររឿង): ជាការបរិយាយប្រៀបធៀប បាននឹងធម៌ទេសនារបស់ព្រះពុទ្ធអង្គចំពោះភិក្ខុសង្ឃ ពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយដើម្បីមើលឃើញពីការកសាងបារមីរបស់ព្រះពោធិ សត្វដ៏ស្វិតស្វាញក្នុងអនេកជាតិ។ ច្រើនបំពេចិត្តគំនិតពុទ្ធសាសនិកជនឲ្យជឿបុណ្យបាបខ្លាចអំពើអាក្រក់ ។ បរិយាយលាយឡំរវាងពុទ្ធចក្រ និងអាណាចក្រ។តួអង្គក្នុងអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមៈ តួអង្គឯកប្រុសជាពោធិសត្វ តួអង្គឯកស្រីជានាងកន្សៃសារពេជ្ញ ដែលជាគូរបស់ព្រះពោធិសត្វ។កាលអាកាសៈ ច្រើនប្រព្រឹត្តទៅក្នុងនគរពារាណសី សាវត្ថី ស្រុកស្រីពិរាស្រ្ត កលិង្គរាស្រ្ត លង្កា ព្រៃហេមពាន្ត…ពោលគឺនៅប្រទេសឥណ្ឌា។
គ-បញ្ចប់រឿងៈ បញ្ចប់ដោយការសរជាតិ ឲ្យតួអង្គពោធិសត្វសម្រេចជោគជ័យក្នុងសកម្មភាពអ្វីមួយដោយការ លើកសរសើរប្រសិទ្ធពរ ចំពោះការបំពេញកុសលកម្ម រក្សាសីលរហូតអស់ជន្មាយុរួចទៅកើតក្នុងឋានតុសិតទេវលោកសោយរាជ្យ សម្បត្តិទិព្វសុខក្សេមក្សាន្ត។
គោលគំនិតអប់រំអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយម៖ អប់រំឲ្យមានជំនឿលើកម្មផល អប់រំកាយវាចាចិត្ត អប់រំឲ្យស្រឡាញ់សន្តិភាព ឲ្យមានចិត្តមេត្តាករុណានិងចេះធ្វើទានដល់អ្នកក្រ កុំឲ្យលោភលន់ហួសហេតុ ប្រកាន់ភ្ជាប់នូវសេចក្តីព្យាយាម ឲ្យប្រើប្រាស់បញ្ញា……
សន្និដ្ឋាន អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធិនិយមជាផ្នែកមួយអក្សរសិល្ប៍ជាតិ ដែលជាមធ្យោបាយដ៏សំខាន់ក្នុងអប់រំយុវជន ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងឲ្យប្រព្រឹត្តអំពើល្អគ្រប់បែបយ៉ាង មានសណ្តាប់ធ្នាប់សមសួន និងមានប្រពៃណីល្អប្រសើរ សាកសមជាពលរដ្ឋដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា និងមានអរិយធម៌ខ្ពស់។ អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមត្រូវតែមានតួនាទីសមស្របនៅក្នុងកម្មវិធី សិក្សាក្នុងសាលារៀននាពេលបច្ចុប្បន្ន។
៣-ចលនាខេមរនិយម(អក្សរសិល្ប៍ទំនើប)
អក្សរទំនើបគឺជាបញ្ញតិ្តដែលប្រទេសជាច្រើននៅលើសាកលលោកបានប្រើ ប្រាស់។ បញ្ញត្តិនោះជាប់ទាក់ទងនឹងសង្គមទំនើប។ សង្គមទំនើបជាសមិទ្ធផលនៃការរីកចំរើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តរបស់មនុស្សជាតិ។ នៅទ្វីបអ៊ឺរ៉ុបបញ្ញត្តិ អក្សរសិល្ប៍ទំនើប បានកើតឡើងដំបូងនៅស.វទី១៩។ នៅប្រទេសចិនបញ្ញតិ្តអក្សរសិល្ប៍បានលេចចេញនៅរវាងឆ្នាំ១៨៤០។ នៅប្រទេសវៀតណាមបញ្ញតិ្តអក្សរសិល្ប៍ទំនើបបានលេចចេញនៅស.វទី២០។ចំណែក នៅកម្ពុជា ការសិក្សាពីអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរទំនើបទើបតែចាប់ផ្តើមតាមលក្ខណៈទំនើប នៅក្រោយពេលដែលបារាំងចូលស្រុកខ្មែរ ហើយស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ដែលមានលក្ខណៈទំនើបពេញលេញបានប្រសូតចេញនៅ ចុងស.វទី៣០ តាមរយៈស្នាដៃរឿង សូផាត របសលោក រីម គិន និងស្នាដៃ ទឹកទន្លេសាប របស់លោក គឹម ហាក់ ។ យើងដឹងហើយថា អក្សរសិល្ប៍បុរាណខ្មែរជាអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃណី ដែលទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាពីព្រហ្មញ្ញសាសនា និងពុទ្ធសាសនា។
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសម័យអាណានិគមនិយមបារាំង
បានចាប់ផ្តើមពេលដែលបារាំងបានបង្ខំឲ្យសម្តេចព្រះនរោត្តមចុះ សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៨៦៣ រហូតដល់ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅថ្ងៃទី០៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៣។ យើងអាចបែងចែកអក្សរសិល្ប៍ជា៣ដំណាក់កាលសំខាន់ៗ៖
-ដំណាក់កាលបារាំងចូលស្រុកខ្មែរដំបូងៈ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរនៅ តែបន្តអត្ថិភាពអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃណី។ សង្គមខ្មែរចាប់ផ្តើមទទួលនូវឥទ្ធិពលទំនើបផ្នែកទាំងរដ្ឋបាល អប់រំនិងវិទ្យាសាស្ត្របច្ចេកទេស ដូចជា ស្រុកខ្មែរចាប់ផ្តើមមានរោងពុម្ពនៅឆ្នាំ១៨៧៧ ហើយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៨ ទើបគេឃើញមានបោះពុម្ពស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ជាអក្សរខ្មែរគឺរឿងបណ្តាំតាមាស ដែលមានអក្ខរាវិរុទ្ធប្រហាក់ប្រហែលនឹងអក្ខរាវិរុទ្ធសម័យឧត្តុង្គ មានលក្ខណៈស្មុគស្មាញពិបាកអាន ហើយពិបាកយល់។ ឧទាហរណ៍ បន្ឌាំតាមាស ប៉ា្ឈ ដ្បិតកាល្ន៉ោះពួកកងទាព់សៀម ន្យីាយ…….។
-ដំណាក់ចាប់លេចចេញនូវស្នាដៃមួយចំនួនៈ ដែល វិធីនិម្មិតកម្មបានប្រែប្រួលពីទស្សនៈសាសនាមករកទស្សនៈលោកិយ សច្ចៈ (ខេមរនិយមជាមូលដ្ឋាន) វិញ។ ទោះជាយ៉ាងណាវិធីនៃការសរសេរនៅតែប្រើប្រាស់នូវកំណាព្យដែលជា ឥទ្ធិពលនៃអក្សរសិល្ប៍សម័យមុនៗដដែល។ ឧទាហរណ៍ ស្នាដៃរឿងទុំទាវ របស់ភិក្ខុសោម ឆ្នាំ១៩១៥ បានងាកចេញពីឥទ្ធិពលសាសនា វិលមករកទស្សនៈលោកិយសច្ចៈខាងផ្នែកអត្ថន័យ តែផ្នែកអត្ថរូបនៅរក្សាប្រហាក់ប្រហែលនឹងសម័យមុនៗដដែល។
-ដំណាក់ចុងក្រោយៈ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៣៨ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើបពេញលក្ខណៈ បានចាប់កំណើតតាមរយៈស្នាដៃរបស់លោក រីន គិន រឿងសូផាត ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៩៤២ នៅទីក្រុងព្រៃនគរ។ ឯស្នាដៃ ទឹកទន្លេសាប របស់អ្នកនិពន្ធ គឹម ហាក់ បានតែងនិពន្ធ នឹងចុះផ្សព្វផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយានាឆ្នាំ១៩៣៩។ អ្នកនិពន្ធទាំងពីរនាក់ បានទទួលការបណ្តុះបណ្តាលចំណេះដឹងទំនើបរបស់បារាំង មានទស្សនៈលោកិយសច្ចៈ ផ្តាច់ចេញពីវិធីនិម្មិតកម្មដែលទទួលឥទ្ធិពលសាសនា ដូច្នេះហើយបានជាគេសង្កេតឃើញថា វិធីសាស្រ្តនៃការសរសេររឿងទាំងឡាយ គឺអ្នកនិពន្ធយកតាមលំនាំបច្ចិមប្រទេស។ មានទស្សនៈខ្លះយល់ថា អក្សរសិល្ប៍សម័យអាណានិគមបារាំងសុទ្ធតែជាអក្សរសិល្ប៍ប្រតិកិរិយា បម្រើឲ្យពួកបារាំងទាំងអស់ ដូចជា ចម្រៀងប្រជាប្រិយពោលថា កញ្ចាញ់ចេកអើយទុំលើមែកស្វាយ ស្រុកយើងសប្បាយដោយសារបារាំង….ជាដើម។ តាមពិតនៅសម័យនោះ អក្សរសិល្ប៍មិនមែនសុទ្ធតែមានប្រតិកិរិយានោះទេ ទោះបីជាបារាំងធ្វើអាណានិគមមកលើសង្គមខ្មែរមែន តែបារាំងមិនអាចបំបិទ ឬវាយបំបាក់ស្មារតីជាតិខ្មែរតាមរយៈអក្សរសិល្ប៍បានឡើយ។ អ្នកនិពន្ធខ្មែរភាគច្រើនមានឧត្តមគតិជាតិខ្ពស់ មានទឹកចិត្តស្រឡាញសិទ្ធិសេរីភាព លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេសគឺសិទ្ធិបុគ្គល និងរក្សានូវព្រលឹង និង អត្តសញ្ញាណជាតិយ៉ាងរឹងប៉ឹង។ ឧត្តមគតិស្រលាញ់ជាតិយ៉ាងពិតប្រាកដបានស្តែងឡើងតាមរយៈប្រជាប្រិយ មួយថា កញ្ចាញ់ចេកអើយទុំលើមែកស្វាយ ស្រុកយើងអន្តរាយដោយសារបារាំង…។ មានស្នាដៃជាច្រើនទៀត ដែលបង្ហាញពីការប្រែប្រួលនៃវិធីនិម្មិតកម្មពីអក្សរសិល្ប៍បែបប្រពៃ ណីមកជាអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើបដូចជា រឿងទាវទុំ របស់ភិក្ខុ សោម រឿងកុលាបប៉ៃលិន របស់លោក ញ៉ុក ថែម ជាដើម។ ចំណែកឯវិធីកម្មអក្សរសិល្ប៍បែបទំនើប ពុំមានក្បួនខ្នាត ឬវិធានច្បាស់លាស់ដូចនៅក្នុងចលនាបែបព្រាហ្មណ៍និយម និងចលនាបែបពុទ្ធិនិយមទេ។ ការនិពន្ធអក្សរសិល្ប៍បែបខេមរនិយមទាំងផ្នែកផ្តើមរឿង តួរឿង និងបញ្ចប់រឿង អាស្រ័យលើចំណេះដឹង បទពិសោធន៍ ចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់អ្នកនិពន្ធម្នាក់។
រៀបចំដោយ លោក អ៊ាន សុណ្ណា
(ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ខេមរសិក្សា របស់សាកលវិទ្យាល័យបៀលប្រាយ សាខាខេត្តសៀមរាប, ទំព័រ ៣៦-៤២)
No comments:
Post a Comment