ព្រះពុទ្ធសាសនា និងយុត្តិធម៌

យុត្តិធម៌ជាពាក្យស័ក្តិសិទ្ធិព្រោះអាចឲ្យគេឈ្នះ ចាញ់ រស់ ឬស្លាប់

យើងគប្បីចាប់ផ្ដើមដោយការសិក្សាពាក្យថា រាជា ។ បើតាមសៀវភៅឈ្មោះព្រះបាទធម្មិកបានអះអាងថា រាជា នេះជាសម្រែករបស់មហាជនស្រែកសម្ដែងនូវក្ដីរីករាយ អំណរសាទរចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ដែលបានបំពេញការងារជាប្រយោជន៍ ឬការពារពួកគេរហូតដល់ពួកគេពេញចិត្ត ពេញប្រមាត់ មិនអាចទប់ចិត្តបាន ហើយបញ្ចេញសំឡេងថា «រាជា ! រាជា !» ដែលមានន័យថា «ពេញចិត្តហើយ ! ពេញចិត្តហើយ !» ឬថា «ពេញចិត្តណាស់ ! ពេញចិត្តណាស់ !» ។
ដោយឃើញថា បុគ្គលនោះមានសមត្ថភាព និងគុណធម៌លើសគេទាំងពួងធ្វើឲ្យពួកគេពេញចិត្ត ទុកចិត្ត ស្រឡាញ់ចូលចិត្តប្រគល់នូវនាទីឲ្យបុគ្គលនោះជាអ្នកមើលការខុសត្រូវ ពួកគេជាអ្នកសម្រេចលើជោគវាសនារបស់ពួកគេនាំពួកគេទៅណា ពួកគេនឹងទៅតាមពេលមានវិវាទកើតឡើងម្ដងៗជាអ្នកសម្រេចថា ពួកគេមួយណាជាអ្នកខុស និងជាអ្នកត្រូវ និងសម្រេចចិត្តថា បុគ្គលណាគួរដល់នូវការផ្ចាញ់ផ្ចាល ។ បុគ្គលនោះត្រូវបានគេហៅថា រាជា ដែលមានន័យថា បុគ្គលជាទីពេញចិត្ត ជាទីទុកចិត្ត ។ ប្រការនេះក៏មានចែងនៅក្នុងសៀវភៅកប្បកដ្ឋាដែលនិយាយពីការវិវត្តន៍ ដំបូងៗរបស់មនុស្ស និងពិភពលោកផងដែរ ។
រាប់ពាន់ឆ្នាំក្រោយមក បុគ្គលជា រាជា នោះមិនសូវបំពេញការងារឲ្យជាទីពេញចិត្តរបស់ពួកគេ ដូចជា លម្អៀង ឃោរឃៅព្រៃផ្សៃ និងភាពល្មោភជាដើម ។ ចាប់ពីពេលនោះមក តំណែងជារាជា ជាតំណែងដែលភាគច្រើនបានមកដោយការដណ្ដើមគ្នា ។ បុគ្គលខ្លះមានសមត្ថភាពដណ្ដើមយកតំណែងនេះ ហើយក៏ធ្វើឲ្យមនុស្សស្រឡាញ់ចូលចិត្តបានច្រើន ចំណែកអ្នកខ្លះមិនមានគុណធម៌ មិនមានយុត្តិធម៌ក៏ប្រើសិទ្ធិ ប្រើអំណាចរបស់ខ្លួនក្នុងនាមជា រាជា នោះ ដើម្បីប្រព្រឹត្តធ្វើអំពើសាហាវព្រៃផ្សៃ ជិះជាន់ កាប់សម្លាប់ រឹបអូសយករបស់ណាដែលខ្លួនចង់បានតាមទំនើងចិត្ត ហើយចង់សម្រេចដាក់ទោសទណ្ឌកម្មបុគ្គលណាឲ្យបុគ្គលណាសស្លាប់ ឬរស់តាមតែអណ្ដាតរបស់ខ្លួន ដោយពុំគិតពីគុណធម៌ ឬយុត្តិធម៌ជាដើម ។ ពាក្យថា រាជា ក៏ក្លាយទៅជាពាក្យគេសម្គាល់លើបុគ្គលដែលមានសិទ្ធិអំណាចជាងគេ ជាងឯងគឺស្ដេច ប៉ុន្តែគេសូវបានគិតដល់អត្ថន័យនៃពាក្យនេះឡើង ។
នៅក្នុងមហាបទុមជាត៌ក ព្រះពុទ្ធបានសម្ដែងអំពីគោលធម៌សម្រាប់បុគ្គលជាស្ដេចប្រតិបត្តិដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ទសពិធរាជធម៌ គឺធម៌ ឬគោលការណ៍១០យ៉ាងសម្រាប់ស្ដេច ឬបុគ្គលដែលជាអ្នកដឹកនាំ ។
បច្ចុប្បន្ននេះ រាជា ឬស្ដេច បានសាបរលាបអស់ពីប្រទេសមួយចំនួនបើទោះជានៅក៏រាជានោះមិនសូវ មានកាតព្វកិច្ចច្រើនដូចពីអតីតកាលដែរ ។ ជាតួយ៉ាងនៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រះរាជាទ្រង់គង់ជាម្លប់ តំណាងឯករាជ្យជាតិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំណាចឡើយ ។ សិទ្ធិអំណាច និងកាតព្វកិច្ចភាគច្រើនរបស់ព្រះរាជាពីអតីតកាលបានត្រូវគេប្រគល់ ទៅឲ្យបុគ្គលម្នាក់ផ្សេងទៀតដែលនៅប្រទេសខ្លះគេហៅថា នាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានាធិបតី អធិការបតី ឬអគ្គលេខធិការ ជាដើម ដែលជាសរុបទៅបុគ្គលទាំងនោះគេហៅថា អ្នកដឹកនាំ ។
ដោយមិនចង់ដើរជាន់ដានចាស់ ទើបកាតព្វកិច្ចមួយចំនួនជាតួយ៉ាងសិទ្ធិ អំណាច និងកាតព្វកិច្ចនៃការសម្រេចថាអ្នកណាខុស អ្នកណាត្រូវ និងកំណត់ថា អ្នកណាមានទោស ឬមិនមានទោស ពោលគឺការវែកញែករកយុត្តិធម៌នោះត្រូវបានដកហូតចេញពី នាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានាធិបតី អធិការបតី ឬអគ្គលេខធិការជាដើមនោះទៀត ហើយប្រគល់ទៅឲ្យបុគ្គលម្នាក់ទៀតដែលគេហៅថា ចៅក្រម ឬតុលាការ ដែលមានន័យថា ជាអ្នកអារកាត់ដោយមានការថ្លឹងថ្លែងឲ្យស្មើភាព ឬយុត្តិធម៌ដោយយកច្បាប់ជាកត្តាវាស់វែង ។
ទោះជាសម័យបច្ចុប្បន្ន បុគ្គលជាចៅក្រម ឬតុលាការនោះមានលក្ខន្តិកៈការងារតឹងរ៉ឹងយ៉ាងណាក្ដី ក៏ជារឿយៗ គេឮការឧទ្ទានឡើងថា «អយុត្តិធម៌ណាស់ ! តុលាការលម្អៀង… !» ។
នៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដកទីឃនិកាយបាដិកវគ្គ មានកត់ត្រាអំពីគោលធម៌សម្រាប់បុគ្គលដែលមាននាទីជាអ្នកសម្រេច សេចក្ដី ឬវិនិច្ឆ័យក្ដី ជៀសវាងឲ្យខាងតែបាន ។ ដូច្នេះ ពេលនេះបញ្ហានៅត្រង់ថា តើគេព្រមអនុវត្តដែរ ឬអត់ ។ ព្រះពុទ្ធមិនមែនជាអ្នកអង្កេតការណ៍នៅក្នុងតុលាការទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាបបញ្ហានេះយ៉ាងច្បាស់ ហើយបានរកឃើញដំណោះស្រាយពីឫសគល់នៃបញ្ហានេះទៀតផង ។ ព្រះពុទ្ធបានហៅបញ្ហានេះថា អគតិ ពោលគឺការលម្អៀង ហើយវាមានឫសគល់ ឬប្រភព៤យ៉ាងគឺ ៖

១. ឆន្ទាគតិ (លម្អៀង ឬអគតិព្រោះស្រឡាញ់)

បុគ្គលជាសាច់ញាតិ ជាគ្រួសារ ជាជនជាទីស្រឡាញ់របស់ខ្លួន ជាបក្ខពួករបស់ខ្លួន ឬត្រូវគេសូកប៉ាន់ដោយការផ្ដល់ឲ្យនូវប្រយោជន៍អ្វីមួយជាដើម នៅពេលដែលបុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តខុស ពេលត្រូវគេប្ដឹងក៏តាំងមើលរំលងទោសានុទោសនោះៗ ហើយរលុបរលាយរំសាយកំហុសទាំងនោះ រួចហើយក៏សម្រេចឲ្យបុគ្គលទាំងនោះរួចខ្លួន ។ មួយវិញសោត បុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តខុសមានទំហំធំធេង ដូចជាវាយដំធ្វើបាបអ្នកទន់ខ្សោយ រឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិគេ បំពារបំពានលើអ្នកដទៃ ចាប់រំលោភ ឬកាប់សម្លាប់គេជាដើម នៅពេលមានភស្តុតាង និងសាក្សីជាក់ស្ដែងពេក ក៏បែរជាឲ្យត្រឹមតែសារភាពកំហុស សុំទោសជាដើមក៏ចាប់ទៅ ។ តើភាគីជនរងគ្រោះអាចទទួលយកបានទេ ? សម្រែកអយុត្តិធម៌ប្រាកដជាលាន់ឮឡើង ។

២. ទោសាគតិ (លម្អៀង ឬអគតិព្រោះស្អប់ ឬខឹង)

ដោយហេតុបុគ្គលនោះ ក្រុមនោះជាមនុស្ស ឬជាក្រុមគូបដិបក្ខ ឬមាននិន្នាការផ្សេងពីក្រុមខ្លួន ជាមនុស្ស ឬក្រុមដែលខ្លួនមិនពេញចិត្ត ឬធ្លាប់មានគំនុំជាមួយខ្លួនជាដើម ។ ពេលនោះបុគ្គលនោះ ក្រុមនោះមានបញ្ហាក្ដីក្ដាំក៏កាត់ក្ដីឲ្យចាញ់ ឬបើមានកំហុសតិចតួច ក៏ធ្វើឲ្យមានទោសធ្ងន់ជាដើម ។

៣. មោហោគតិ (លម្អៀង ឬអគតិព្រោះវង្វេង ឬល្ងង់ខ្លៅ)

ដោយហេតុខ្វះការប្រុងប្រយ័ត្ន ទើបទទួលបានភស្តុតាង និងសាក្សីដែលគេក្លែងបំភ័ន្តព័ត៌មានមិនពិត ទើបកាត់ក្ដីខុស ។ ភាពមិនឆ្លៀវឆ្លាតក្នុងកិច្ចអង្កេត និងថ្លឹងថ្លែងហេតុការណ៍ ក៏មិនអាចវិនិច្ឆ័យក្ដីឲ្យបានសុក្រឹត ។

៤. ភយាគតិ (លម្អៀង ឬអគតិព្រោះភ័យខ្លាច)

បុគ្គល ឬសាចញាតិបក្ខពួករបស់បុគ្គលដែលមានឋានៈ បុណ្យស័ក្តិ ឬទ្រព្យសម្បត្តិជាដើម ដឹងថាបុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តល្មើសហើយ ប៉ុន្តែនៅតែមិនហ៊ានផ្ដន្ទាទោសទៅតាមនិយាមច្បាប់ដែលបានកំណត់រួច ហើយ ដោយហេតុតែខ្លាចឋានៈបុណ្យស័ក្តិបុគ្គលនោះជាដើម ។
បុគ្គលជាអ្នកកាន់ច្បាប់ ឬចៅក្រម តុលាការត្រូវតែជៀងវាងឲ្យខាងតែបាននូវអគតិទាំង៤នេះ ទើបអាចធានាបានថា យុត្តិធម៌នឹងប្រព្រឹត្តទៅចំពោះមនុស្សទូទៅ ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា គេអាចលះបង់ទ្រព្យសម្បត្តិដើម្បីរក្សាអវយវៈ លះបង់អវយវៈដើម្បីរក្សាជីវិត ប៉ុន្តែក្នុងករណីខានមិនបាន សុខចិត្តលះបង់ជីវិត (ឬមុខតំណែង) ដើម្បីរក្សាធម៌ ។ ធម៌គឺអ្វីដែលពិតមិនលម្អៀង ឬយុត្តិធម៌នេះឯង ។
ចំណែកអ្នកដឹកនាំត្រូវតែប្រយ័ត្នឲ្យមែនទែន កុំឲ្យធ្លោយធ្លាន់ខ្លួនចូលទៅក្នុងអគតិណាមួយជាដាច់ខាត ។ ជាអ្នកដឹកនាំគេ ជារឿយៗរមែងមានមនុស្សប្លម អែបអប រណែបរណប ចាក់ចេក ចាក់ស្ករ ញុះញង់ ក្លែងបន្លំការពិត (ជាពិសេសមនុស្សនៅក្បែរខ្លួន) ដែលប្រការទាំងនេះឯងធ្វើឲ្យអ្នកដឹកនាំក្លាយជាជនអគតិ ខ្វះយុត្តិធម៌ ខ្វះគុណធម៌ ដោយមិនដឹងខ្លួន ឬដោយចេតនាក៏សឹងមាន ៕

ខឿន សាឃាង

សារព័ត៌មានរស្មីកម្ពុជា ថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៩