ជំពូកទី ២
ទស្សនៈទូទៅស្តីអំពីតួនាទី និងភារកិច្ចអាចារ្យ
នៅក្នុងជំពូក២ ដែលនិយាយពីទស្សនៈទូទៅស្តីពីតួនាទី និងភារកិច្ចរបស់អាចារ្យនៅក្នុងពីធីកម្មតាមបែប ប្រពៃណីនិងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរនេះ យើងសូមបង្ហាញនូវបញ្ញត្តិនៃពាក្យគន្លឹះមួយចំនួន មុននឹងឈាន ដល់ការពន្យល់ពីអត្ថន័យពិស្តារនៅក្នុងជំពូកនេះដូចជា ៖
ន័យមូលដ្ឋាននៃពាក្យគន្លឹះមួយចំនួន
- តួនាទី (ន) មុខងារ, មុខតំណែង, ឋានៈ
- ភារកិច្ច < ភារៈ + កិច្ច = ភារកិច្ច
- ភារៈ (ន) (បា.សំ) ទម្ងន់ របស់ធ្ងន់, បន្ទុក, គ្រឿងផ្ទុក, កិច្ចការធ្ងន់, កិច្ចធុរៈរវល់ ទទួលភារៈ គឺទទួលបន្ទុក, ទទួលកិច្ចការធ្ងន់នាំភារៈទៅ គឺនាំគ្រឿងបន្ទុក គ្រឿងដឹកនាំទៅ, ជាភារៈលើខ្លួន គឺទទួលរ៉ាប់រងលើខ្លួន ។
- កិច្ច (ន) (បា.សំ) ការដែលត្រូវធ្វើ, អំពើ, ការរវល់
- ភារកិច្ច (ន) កិច្ចការធ្ងន់, កិច្ចការដែលត្រូវធ្វើយ៉ាងធ្ងន់
- អាចារ្យ (ន) ខ្មែរប្រើជាអាចារ្យ អ្នកប្រដៅ ឬហាត់មាយាទ, អ្នកប្រព្រឹត្តល្អ, អ្នកកាន់ត្រឹមត្រូវ, អ្នកដែលសិស្សត្រូវគោរព, អ្នកធ្វើប្រយាជន៍ដល់សិស្សអ្នកបង្រៀនចំពោះគេ ។
-ពិធីកម្ម (ន)(សំ.បា.) (វិធី)បែបធ្វើ, បែបរបៀប, របៀបកិច្ចការ, ក្រឹត្តិកា, របៀបពិធីបុណ្យ ។
-កម្ម (ន) អំពើ, ការងារ ។
-ប្រពៃណី (ន) ទំនៀម ពូជពង្ស តំណវង្សត្រកូល ។
-ទំនៀមទម្លាប់ (ន) បវេណីដែលធ្លាប់ធ្វើ, ដែលធ្លាប់ធ្វើតាមធម្មតា, បែបបទដែលធ្លាប់មាន មក, សណ្តាប់ធ្នាប់ដែលធ្លាប់ធ្វើតាម៣។
២.១.និយមន័យ
២.១.១.អាចារ្យក្នុងសង្គមខ្មែរ
តួនាទី និងភារកិច្ចរបស់អាចារ្យតាមបែបប្រពៃណី និងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ លោកអាចារ្យមាន ការងារមួយយ៉ាងសំខាន់សំរាប់រក្សាក្បួនច្បាប់ដ៏ល្អរបស់ខ្មែរ ដែលបានបន្សល់ទុកសម្រាប់មនុស្សគ្រប់ជំនាន់ ដើម្បីបង្ហាញពីរបៀបរបបត្រឹមត្រូវ ថ្លៃថ្នូរក្នុងសង្គមឲ្យគេស្គាល់ អំពីវប្បធម៌ អរិយធម៌ និង អត្តសញ្ញាណជាតិ បានច្បាស់លាស់។ ជាពិសេសគឺសកម្មភាពរបស់អាចារ្យ ដែលជាអ្នកប្រដៅទូន្មាន និងរក្សាមាយាទខ្លួនឯងឲ្យមានសីលធម៌ សុជីវធម៌៤ ចរិយាធម៌ជាគំរូដ៏ល្អដើម្បីដឹកនាំបង្ហាញផ្លូវដល់មហាជនទាំងឡាយឲ្យប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រូវល្អដូចខ្លួន ដើម្បីចូលរួមចំណែកកសាងសង្គមជាតិក្នុង
ការរក្សាប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ និងអភិវឌ្ឍឲ្យបានរីកចំរើនរុងរឿង ។
២.២.២ អាចារ្យទូទៅ
ពាក្យថាអាចារ្យមានសេចក្តីអត្ថាធិប្បាយផ្សេងៗគ្នាដូចតទៅ៖
វឌ្ឍនាការ និងអប់រំឲ្យចេះដឹង ខុសត្រូវ ល្អ អាក្រក់ និងបង្ហាញផ្លូវល្អប្រកបដោយគន្លងធម៌មុនគ្រូ អាចារ្យដទៃឯទៀត ។ ទើបបានគេឲ្យឈ្មោះថា «បុព្វាចារ្យ» គឺគ្រូខាងដើម គ្រូដំបូងបង្អស់ ។
ខ-អាចារ្យក្នុងសម័យពុទ្ធកាល : នៅពេលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានចាប់កំណើតក្នុង ដែនដីជម្ពូទ្វីបយើងនេះ មានគណៈពា្រហ្មណាចារ្យ ដែលសុទ្ធសឹងជាអ្នកប្រាជ្ញ រាជបណ្ឌិត មានចំណេះ វិជ្ជាលោកិយយ៉ាងជ្រៅជ្រះ ផ្នែកខាងព្រហ្មញ្ញសាសនា មានដូចជា ៖
-អសីតតាបស : អាចារ្យរស់នៅភ្នំជិតក្រុងកបិភស្តុ
-កោណ្ឌព្រាហ្មណ៍ : អាចារ្យក្មេងជាងគេ ដែលទស្សន៍ទាយថាព្រះសិទ្ធត្ថកុមារ នឹងបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធក្នុងលោកនេះ ។
-តាបសអាឡារកាឡាមគោត្រ : អាចារ្យចេះដឹងជ្រៅជ្រះ ល្បីល្បាញ បានបង្រៀនមុខវិជ្ជា ផ្សេងៗចំពោះបព្វជិតសិទ្ធត្ថ ។
-មុនីតាបស : អាចារ្យ ឈ្មោះ ឧទ្ទករាមបុត្រ ក៏ជាព្រាហ្មណាចារ្យ មានវិជ្ជាជ្រៅជ្រះ ជាគ្រូ បង្រៀនបព្វជិតសិទ្ធត្ថ អំពីមុខវិជ្ជាផ្សេងៗ។ អាចារ្យទាំងពីររូបខាងលើនេះ គឺជាអាចារ្យដំបូងបំផុត ដែលជាគ្រូរបស់ព្រះបព្វជិតសិទ្ធត្ថ៦។ ក្រៅពីនេះ ក៏នៅមានអាចារ្យផ្សេងៗទៀត ខាងសាសនា និគ្រន្ថ ដូចជា «អាចែល» ជាអាចារ្យក្រៅពុទ្ធសាសនា ហើយខិតខំធ្វើទុក្ករកិរិយាអត់អាហារ ធ្វើតប កម្មយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ធ្វើឲ្យរាងកាយឈឺចាប់ដោយប្រការផ្សេងៗ ដោយមានជំនឿថា ជីវិតគេនឹងមាន សុភមង្គល បានទៅសោយសុខក្នុងឋានសួគ៌ នៅពេលដែលគេស្លាប់ទៅ។ ដោយឡែកព្រាហ្មណា ចារ្យ៥រូប ដែលសុទ្ធសឹងជាអាចារ្យល្បីៗ ជាសហសេវិករបស់ព្រះពុទ្ធអង្គ។ ក្រោយពីព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ បានត្រាស់ដឹងនូវប្រាជ្ញាសម្មាសម្ពោធិញាណ ក៏បានក្លាយជា «បញ្ចវគ្គីយ៍» ។
-បញ្ចវគ្គីយ៍ : ព្រាហ្មណ៍ទាំង៥អង្គ ដ៏ល្បីល្បាញដែលមានចារឹកក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានោះ មាន ឈ្មោះថា កោណ្ឌញ្ញ ភទ្ទិយ វប្បៈ មហានាម អស្សជិ អាចរាប់បានថាជាអាចារ្យក្នុងជំនាន់នោះផងដែរ។ ព្រាហ្មណ៍ទាំង៥អង្គនេះ មានវាសនាបានស្តាប់ធម៌ ព្រះធម្មចក្ក និងអរិយសច្ចបួន ដែលព្រះពុទ្ធបរមគ្រូទេសនាទូន្មានមុនគេបង្អស់ ហើយមានបេសកកម្មផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធគ្រប់ទិសទីក្នុងតំបន់ពុទ្ធដ្ឋាន ។
-តួអង្គព្រះសម្ពុទ្ធ : គឺជាព្រះសាស្តាចារ្យ ដ៏ឧត្តុង្គឧត្តមក្រៃលែង មានយ៉ាងច្បាស់ជាក់ស្តែងក្នុងការសូត្រព្រះនាមទាំង១០ នៃព្រះជិនស្រី តាមរយៈធម៌ ឥតិបិសោ ត្រង់វគ្គខាងចុងថា សត្ថា ទេវមនុស្សានំ មានន័យថា ព្រះអង្គជាគ្រូនៃទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយ។ ព្រោះព្រះអង្គទូន្មានប្រៀនប្រដៅដល់ទេវតា និងមនុស្សឲ្យធ្វើនូវប្រយោជន៍ ៣ យ៉ាង គឺ :
-ទិដ្ឋធម្មិកត្ថៈ ប្រយោជន៍ក្នុងបច្ចុប្បន្ន ១
-សម្បរាយិកត្ថៈ ប្រយោជន៍ក្នុងបរលោក ១
ក្រៅពីពុទ្ធសាសនា និងព្រហ្មញ្ញសាសនានៅមានលទ្ធិអាចារ្យទាំង៦ (លទ្ធិគ្រូ៦) ដែលមានទិដ្ឋិផ្ទុយទាស់នឹងពុទ្ធសាសនា ។
១.អាចារ្យបូរណកស្សបៈ លទ្ធិរបស់អាចារ្យនេះជាអកិរយវាទ (ប្រកាន់ថា មិនមានអំពើគឺ ប្រកាន់ថា បុគ្គលដែលធ្វើបាបផ្សេងៗមានការសំលាប់សត្វជាដើម មិនមានបាបទេឥតមានទោសឡើយ ។
២. អាចារ្យមក្ខលិគោសាលៈ លទ្ធិរបស់អាចារ្យនេះជាអហេតុកទិដ្ឋិ (ប្រកាន់ថា មិនមានហេតុ បច្ច័យ) ព្រោះសត្វដែលនឹងសៅហ្មងក៏សៅហ្មងឯង និងបរិសុទ្ធក៏បរិសុទ្ធឯង ។
៣.អាចារ្យនិគ្គណ្ឋនាដបុត្តៈ លទ្ធិរបស់អាចារ្យនេះ អ្នកប្រកាន់ថាខ្លួនមិនមានកិលេសមិន មានគ្រឿងសៅហ្មង។ លទ្ធិអាចារ្យនេះប្រកាន់យកលទ្ធិ៤ យ៉ាង មានសព្វវារិធុតោកំចាត់បាបដោយ ទឹកទាំងពួងជាដើម ។
៤.អាចារ្យសញ្ជ័យៈ លទ្ធិអាចារ្យនេះប្រកាន់ អមរាវិក្ខេបទិដ្ឋិ (សេចក្តីយល់ដោយវាចាថា មិនស្លាប់) ឬ(សេចក្តីយល់បម្រះដូចជាអន្ទង់) គឺសេចក្តីយល់ចាក់បណ្តោយនិយាយដោះខ្លួនឲ្យតែរួច មិនឲ្យគេចាប់ថ្នាក់បាន ។
៥.អាចារ្យបកុទ្ធកច្ចាយន លទ្ធិអាចារ្យនេះប្រកាន់ថាអកិរិយវាទី(អ្នកប្រកាន់ថាមិនមានអំពើ)។
៦.អាចារ្យអជិតកេសកម្ពលៈ អាចារ្យនេះ ប្រើប្រាស់តែសំពត់កម្ពល ធ្វើពីសក់មនុស្ស ។ អាចារ្យនេះប្រកាន់ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ (សេចក្តីយល់ឃើញថាសូន្យ) គឺប្រកាន់ថា បុរសដែលប្រកបដោយ មហាភូតរូប៤ បែកធ្លាយរាងកាយទៅហើយសូន្យ។ ឥតមានអ្វីខាងមុខអំពីសេចក្តីស្លាប់ទៅឡើយ ។
-អាចារ្យទិសាបាមោក្ខ៩: អាចារ្យជាប្រធានក្នុងទិស ឬអាចារ្យជាប្រធាននៃសិស្សគ្រប់ទិស គឺអាចារ្យធំដែលចេះវិជ្ជាច្រើនប្រភេទ សម្រាប់ប្រើតាមសម័យ ជាអ្នកអាចបង្ហាត់បង្រៀនពួកសិស្ស មកពីគ្រប់ទិស «គ្រប់ប្រទេស» បានឥតទើសទាក់ ។
អាចារ្យប្រភេទនេះ ពុំឃើញមានកំណត់កាលបរិច្ឆេទថា មាននៅពុទ្ធសករាជប៉ុន្មាន ឬគ្រិស្ត
សករាជប៉ុន្មាននោះឡើយ ប៉ុន្តែធ្លាប់បានឮក្នុងរឿងនិទានពីសម័យបុរាណតៗមកថា អាចារ្យទិសាបាមោក្ខ១០ចេះវិជ្ជាផ្សេងៗខាងក្បួនវេទមន្ត អាគមគាថា ក្បួនយុទ្ធសាស្រ្ត ក្បួនធ្វើសង្គ្រាម ចេះភាសាសត្វ ទំាងបក្សាបក្សី ទាំងចតុបាទ ទ្វេបាទ។ តាមការសន្និដ្ឋានថា អាចារ្យប្រភេទនេះប្រហែលជាមាននៅប្រទេសឥណ្ឌានាសម័យបុរាណ។ ដោយឡែកនៅកម្ពុជាយើង ប្រហែលជាអាចមានអាចារ្យ ទិសាបាមោក្ខក្នុងសម័យមហានគរភ្នំ ឬសម័យចេឡា គ្រាដែលខ្មែរយើងបានជឿស៊ប់ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា។ បើយើងឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈរឿងរ៉ាវពាក់ព័ន្ធខាងអត្ថបទនៃអក្សរសិល្ប៍ តាំងពីក្រោយសម័យអង្គរមក យើងឃើញព្រះមហាក្សត្រភាគច្រើនតែងបញ្ជូនរាជបុត្រាឲ្យទៅរៀនសិល្ប៍វិជ្ជាការពីសំណាក់តាឥសី ដើម្បីមានឫទ្ធានុភាពអាចការពារព្រះនគរ បានទប់ទល់នឹងជនកាចសាមាន្យ ដែលមានមហិច្ឆតាចង់រំលោភឈ្លានពានត្រួតត្រាទឹកដី ។
អាចារ្យទិសាបាមោក្ខ និង ឥសី ប្រហែលជាមានអត្ថន័យមិនខុសត្រូវគ្នាប៉ុន្មាននោះឡើយ ។ យើងសង្កេតឃើញថា នៅសម័យក្រោយអង្គរព្រះរាជបុត្រ ឬបុត្រនាម៉ឺនមុខមន្រ្តី តែងតែទៅសិក្សាមន្តវិជ្ជាការពីសំណាក់គ្រូអាចារ្យដែលមានឫទ្ធានុភាពខ្លាំងពូកែ ចេះបំបាំងកាយ ចេះសេកមន្តផ្តុំឲ្យកើតជាទ័ពជាម្រឹគកាចសាហាវ ជាឃ្មុំ ឱម៉ាល់ ទិចរំខានខ្មាំងសត្រូវ ដូចមានបរិយាយយ៉ាងក្បោះក្បាយក្នុងរឿង «កំពូលវីរៈបុរស» «តេជោមាស និងតេជោយ៉ត» មានឋានៈជាស្តេច ជាចៅអធិការវត្ត
ព្រះគ្រូបទុមបារមីស៊ីន១១។
គ- អាចារ្យក្នុងឥស្លាមសាសនា
អ្នកដឹកនាំក្នុងវិធីកម្មនៃសាសនាឥស្លាម ក៏ដូចជាដឹកនាំគ្រប់គ្រងផ្នែករដ្ឋបាល និងសង្គមកិច្ច បុគ្គលនោះគេឲ្យឈ្មោះថា គណៈហាកិម។ គាត់ជាមនុស្សមានគុណធម៌ សមត្ថភាពទាំងផ្នែកធម៌កូអាន ក៏ដូចជាគ្រប់គ្រងសហគមន៍ឥស្លាមផងដែរ ។
គ្រប់វិហារខាងគ្រិស្តសាសនា តែងតែមានអាចារ្យ ដឹកនាំធ្វើកម្មវិធីគោរពបូជាព្រះគ្រិស្ត ព្រះគម្ពីរ និងព្រះបិតាឬពិធីផ្សំផ្គុំគូស្វាមីភរិយានៅព្រះវិហារ។ គេឲ្យឈ្មោះអាចារ្យនេះថា «គង្វាល» ឬ «អភិបាល» ត្រូវនឹងពាក្យបារាំងថា «ប៉ាស្ទ័រ» Pasteur១៣។
២.២. ប្រវត្តិអាចារ្យក្នុងសង្គមខ្មែរ
កម្ពុជាជាប្រទេសមួយដែលមានវប្បធម៌ និងទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីសំបូរបែបមិនចាញ់ប្រទេសនានាលើសកលលោកឡើយ លើសពីនេះទៅទៀតប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាជនជាតិមួយមានវ័យចំណាស់យូរលង់មកហើយនៅក្នុងតំបន់។ ហេតុនេះ ទើបយើងសង្កេតឃើញថា រាល់ទង្វើជាសកម្មភាពទាំងឡាយក្នុងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ តែងតែមានបែបបទជាច្រើន និងបង្កប់ដោយអត្ថន័យយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ។ ចំពោះពិធីនិមួយៗនោះ ច្រើនមានសីលវិធីអប់រំប្រកបដោយទស្សនៈវិជ្ជា និងឧបមាវិធីផ្សេងៗបង្កប់ ជាន័យដែលធ្វើឲ្យមនុស្សមានការគិតប្រកបដោយបញ្ញាទើបងាយយល់។ បើមនុស្សល្ងង់ ឬមនុស្សមិនបានគិត ពិតជាយល់ច្រឡំថា ចាស់ៗធ្វើអ្វីសុទ្ធតែឥតប្រយោជន៍ តាមពិត ត្រូវមនុស្សជំនាន់ក្រោយវិញទេ ដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាត្រូវប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត ហើយកុំមានការ ភាន់ច្រឡំទាំងអស់គ្នា ត្រូវប្រកាន់ភ្ជាប់នូវសុភាសិតមួយថា «ប្រពៃណីពីបុរាណ មិនយឺតសម័យ មិន បរទេសទេ» ។
ដូច្នេះរាល់ពិធីបុណ្យ បែបព្រះពុទ្ធសាសនាក្តី បែបជាទំនៀមទម្លាប់របស់បុរាណាចារ្យក្តី ចាំបាច់ទាមទារឲ្យអ្នកចេះដឹងជួយដឹកនាំដល់សាធារណជន ឲ្យធ្វើត្រឹមត្រូវមានគោលឯកភាពគ្នា មួយ អ្នកចេះដឹង នោះឯងលោកហៅថា(អាចារ្យ)១៤ បើអាចារ្យនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គឺអាចារ្យ ដែលជាអ្នកបានសិក្សា ព្រះពុទ្ធវចនៈ អំពីព្រះពុទ្ធបរមគ្រូទាំងនោះ សុទ្ធសឹងតែមានភេទជាភិក្ខុភាវៈ ជាអ្នកចេះចាំនូវ ពុទ្ធវចនៈ ទ្រទ្រង់ព្រះត្រៃបិដកជាភាសាបាលី ដែលសក្តិសមជាអាចារ្យ ដូចមាន បទវិគ្រោះថា អភិមុខំ កត្វា ចរិតព្វោតិ អាចរិយោ «អ្នកដែលកូនសិស្សគួរប្រតិបត្តិ (លើ) ឲ្យធ្វើជាប្រធាន ឈ្មោះថា អាចារិយ។ ម្យ៉ាងទៀតនោះនៅពេលមានភិក្ខុជាសិក្ខាកាម ចូលទៅអាស្រ័យសិក្សាក្នុងសំណាក់លោកម្ចាស់អង្គណា លោកម្ចាស់នោះ ក៏ត្រូវបានសិក្ខាកាមទាំងឡាយ នោះលើកឲ្យបានទៅជាអាចារ្យ ដូចជាបទបាលីមួយឃ្លាទៀតថា អាចរិយា មេ ភន្តេ ហោហិ អាយស្មតោ និស្សយ វច្ឆាមិ «លោកដ៏មានអាយុ សូមលោក (ធ្វើ) ជាអាចារ្យរបស់ខ្ញុំៗនឹង អាស្រ័យនៅជាមួយលោក»។ ក៏នៅមានសេចក្តីបញ្ជាក់ក្នុង ឧបសម្បទាកម្ម ត្រង់ដែលភិក្ខុបានបួស ក្នុងសំណាក់ឧបជ្ឈាយ៍ណាហើយ ឧបជ្ឈាយ៍នោះត្រូវបានជាអាចារ្យរបស់លោកអ្នកបួសនោះ ដូចមានបទបាលីមួយឃ្លាទៀតថា យទា បដិរូបោ និស្សយទាយកោ អគច្ឆិស្សតិ តស្ស និស្សយ វសិស្សាមិ ប្រែថា «វេលាដែលមានអាចារ្យឲ្យនិស្ស័យសមគួរហើយ យើងនឹងអាស្រ័យនៅជាមួយ អាចារ្យនោះប៉ុណ្ណោះ ជាដើម១៥» ។
នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏មានលំនាំខ្លះៗទៀតដែរ ដែលនិយាយអំពីអាចារ្យក្នុងភេទជា គ្រហស្ថ ។ ដូចមានសម្តែងនៅក្នុងគាថាធម្មបទ ត្រង់ដែលអនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី និងមហាឧបាសិកា វិសាខា តែងតែទៅជួយទំនុកបម្រុង ដោយការចាត់ចែងក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ។ គឺថានៅពេលណាដែលពុទ្ធសាសនិកឥណ្ឌា សម័យនោះ (ពុទ្ធកាល) មានការប្រារព្ធធ្វើបុណ្យ ផ្សេងៗមានទក្ខិណានុប្បទានជាដើម គេតែងតែអញ្ជើញលោកអនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី និងឧបាសិកា វិសាខាទៅ ជាប្រមុខក្នុងការដឹកនាំចាត់ចែងកិច្ចបុណ្យនោះជាទម្លាប់តាមធម្មតារៀងមក។ តាមការ ស្រាវជ្រាវបានបង្ហាញឲ្យឃើញថា លទ្ធិទាំងពីរបានសាបព្រោះចូលមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា តាំងពី មុនសម័យប្រវត្តិសាស្រ្តមកម្លេះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តសម័យនគរភ្នំ សម័យមុន អង្គរ ក៏បានហូរចូលមកជាបន្តបន្ទាប់ទៀត ដែលរហូតដល់បានចាក់ឬសគល់រឹងមាំនៅក្នុងផ្នត់ គំនិតនៃប្រជាជាតិខ្មែរ។ ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ការទទួលយកវប្បធម៌ឥណ្ឌានៃប្រជាជាតិខ្មែរ ពុំ មែននៅដូចដើមនោះទេ។ ព្រោះថាប្រជាជាតិខ្មែរសម័យកាលនោះ ក៏ជាខ្មែរដែលមានអំបូរកស្មីរ នៅជាប់ឧប្បមេរុ ក្បែរភ្នំហិមាល័យ ប៉ែកខាងត្បូង គឺស្រុកកាសមៀរ (Kashmir) តាំងនៅខាងជើង រដ្ឋបញ្ជាប ( Panjab) ក្នុងកាលប្រទេសរបស់ខ្លួនមានសង្រ្គាម ក៏នាំគ្នាភៀសខ្លួនមកតាំងលំនៅឋាន ក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលហៅថាសុវណ្ណភូមិ ឬនគរភ្នំជាហូរហែររហូតបានជាជាតិខ្មែរដើម និង ទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌បន្ថែមទៀតពីឥណ្ឌាបញ្ចូលជាមួយអ្វីដែលខ្លួនមាន១៦។ ដូច្នេះអាចសន្និដ្ឋាន បានថា អាចារ្យមានវត្តមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ផ្តើមពីសម័យនគរភ្នំ ឬថាមុននឹងបន្តិចក៏ថាបាន គឺយើងមានអាចារ្យរួចទៅហើយ គ្រាន់តែអាចារ្យនោះជាមេកន្រ្ទាញ និងជាពួកព្រាហ្មណ៍ដែលនៅក្នុងវាំង។ លុះមកដល់មហានគរ ក្រុមអាចារ្យអាចមានរហូតដល់ទៅពួកមន្រ្តី។ ឯសម័យក្រោយអង្គររហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន អាចារ្យមាននៅក្នុងប្រជារាស្រ្តភាគច្រើន ពិសេសតាមវត្តអារាម១៧។ ចំណែកវប្បធម៌ដែលខែ្មរទទួយបានមានការប្រែបួ្រល ។
តាមការវិភាគក្នុងអក្សរសាស្រ្តបាលីឃើញថាពាក្យ អាចារិយៈ មានន័យស្រដៀងគ្នាទៅនឹង ពាក្យ ឧបជ្ឈាយៈ ។ សេចក្តីនៃពាក្យថា ឧបជ្ឈាយៈ មានន័យថាអ្នកតាមសង្កេតមើលដើម្បីចង្អុល បង្ហាញទោស និងណែនាំឲ្យជាប្រយោជន៍ដល់សិស្ស ហៅថា «ឧបជ្ឈាយ៍»។ ព្រោះហេតុនេះហើយ ទើបខ្មែរយើងហៅព្រះឧបជ្ឈាយ៍ថាអាចារ្យដែរ ។
តាមពិតទៅសម័យមុនខ្មែរយើងប្រើពាក្យអាចារ្យនេះ ចំពោះតែព្រះសង្ឃទេ ព្រោះព្រះសង្ឃ
មានឧបជ្ឈាយ៍ជាអ្នកបំបួសឲ្យនូវនិស្ស័យដល់កុលបុត្រអ្នកបួសនោះ ដូច្នេះកុលបុត្រចូលទៅរកព្រះ
ឧបជ្ឈាយ៍ ណាក៏រមែងកាន់យកធម៌វិន័យក្នុងសំណាក់ឧបជ្ឈាយ៍នោះ ។
ប៉ុន្តែក្នុងសម័យអង្គរ យើងក៏អាចដឹងបានខ្លះៗផងដែរ តាមរយៈអក្សរនៅលើផ្ទាំងថ្មដែលនិយាយអំពីអាចារ្យជាគ្រហស្ថ ដូចជាពាក្យថា «បោញ» ក្នុងសម័យនោះ គេប្រើទាំងបព្វជិត ទាំង
គ្រហស្ថ ទាំងក្នុងព្រហ្មញ្ញ និងពុទ្ធសាសនា ។
ការប្រើពាក្យអាចារ្យនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា បើបព្វជិតតែងមានពាក្យ «ព្រះ» នៅខាងមុខ ប៉ុន្តែបើគ្រហស្ថវិញពុំដែលឃើញពាក្យ «ព្រះ» នៅខាងមុខទេ ដូចជាអាចារ្យកន្ទិន អាចារ្យបោញជាដើម។ ក្រោយសម័យអង្គរលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាត្រូវបាត់បង់ម្តងបន្តិចៗ រហូតដល់រជ្ជកាលនៃមហាក្សត្រព្រះនាមសូរ្យវរ្ម័នទី១ ព្រះអង្គបានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរស្ទើរតែទាំងអស់ នូវលទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍ទៅជាពុទ្ធសាសនាមហាយាន ផ្លាស់ប្តូរពីមហាយានមកជាព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ ដូចជាវត្តអារាមដែលធ្លាប់ជាវត្តព្រហ្មញ្ញសាសនា ក៏ទ្រង់បានផ្លាស់ប្តូរឲ្យមកជាវត្តដែលមានប្រជាពុទ្ធបរិស័ទនៃថេរវាទគោរពប្រតិបត្តិវិញ១៨ ។
ឯការតែងតាំងអាចារ្យ ទោះបីគ្មានឯកសារយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា អ្នកមានចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះក៏គេសន្មត់ទទួលស្គាល់ជាអាចារ្យរហូតទៅ ។
មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ប្រទេសយើងមានសុខសន្តិភាព ក៏បានលើកតម្កើងព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យទៅជាសាសនារបស់រដ្ឋទៀតផង ខាងរដ្ឋាភិបាលបានយកចិត្តទុកដាក់តែងតាំងអាចារ្យឲ្យស្របច្បាប់ មានអាចារ្យ (ធំ) អាចារ្យរង១ ឬ ២នាក់ថែមទៀត ហើយមានប្រគល់ប្រកាសនីយបត្រ ឬប័ណ្ណទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការ១៩ ។
២.២.១ អាចារ្យក្នុងសម័យមហានគរ
ពីសតវត្សទី ១ ដល់សតវត្សទី ១៤ ប្រទេសខ្មែរយើងធ្លាប់ប្តូរជំនឿខាងលទ្ធិសាសនាជាញឹកញយ ម្តងកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ម្តងកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ឯព្រហ្មញ្ញសាសនានោះសោត ក៏ប្តូរពីលទ្ធិសិវៈនិយមទៅ វិស្ណុនិយម។ ចំណែកព្រះពុទ្ធសាសនា គឺកាន់ពុទ្ធសាសនានាមមហាយាន។
នៅសម័យនគរភ្នំមានអាចារ្យជាន់ខ្ពស់មួយអង្គ បានសិក្សាដល់កម្រិតខ្ពស់ បានចេះចាំវិជ្ជា ជាច្រើនប្រការ ។ ទ្រង់មានព្រះនាមល្បីទូទាំងអាណាចក្រភ្នំ និងផ្សព្វផ្សាយរហូតដល់ប្រទេសចិន ។ លោកមហាសាស្ត្រាចារ្យនោះ មានព្រះនាមថា សង្ឃបាល បានបកប្រែព្រះត្រៃបិដកពីភាសាសំស្រ្តឹតទៅភាសាចិនបានយ៉ាងល្អវិសេស។ លទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ក្នុងសកលលោកបាន
ស្គាល់ព្រះនាម ព្រះសង្ឃបាលនេះច្បាស់លាស់ណាស់ ។
នៅសម័យចេនឡា លោកអាចារ្យមហាបណ្ឌិតម្នាក់ព្រះនាមសង្ហវីរៈ និងបុត្រាឈ្មោះសិង្ហទត្ត សុទ្ធសឹងជាអ្នកប្រាជ្ញ ឬអាចារ្យដ៏កំពូលក្នុងសម័យនោះ២១ ។
ខ- បុរោហិតរាជគរុ
នៅសម័យអង្គរជាពិសេស គេកត់សម្គាល់ឃើញថាមានមហាថេរាចារ្យថ្នាក់បណ្ឌិតចំនួន១៨ អង្គ ឯសាស្រ្តាចារ្យមាន២៧៤០អង្គ សុទ្ធសឹងជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏កំពូល ជាសសរស្តម្ភសម្រាប់នគរ។ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតាចារ្យទាំងនោះមាននាមថា បុរោហិត ខ្លះថា រាជគរុ (រាជគ្រូ) ជាអាចារ្យដឹកនំាធ្វើពិធីធំ២២ៗ សម្រាប់គោរពបូជាក្នុងពិធីបុណ្យព្រះពុទ្ធសាសនាខ្លះ ព្រហ្មញ្ញសាសនាខ្លះ មានជាអាទិ៍
២.២.២ អាចារ្យក្នុងសម័យក្រោយអង្គរ
ក- អាចារ្យបិដក
នៅសម័យក្រោយអង្គរចាប់ពីសតវត្សទី ១៦ ដរាបមក ប្រទេសកម្ពុជាមានជំនឿស៊ុបតែមកលើព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ នៅសម័យនោះ យើងផ្តោតការសិក្សាទៅគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក។ អ្នកដែលមានចំណេះជ្រៅជ្រះខាងភាសាបាលី ត្រូវធ្វើជាអាចារ្យបង្រៀនសិស្សជាភិក្ខុសាមណេរឲ្យចេះ ប្រែភាសាបាលីមកជាភាសាខ្មែរ ហៅថា អាចារ្យបិដក។
ខ- អាចារ្យបិដកជាមហាក្សត្រ
អង្គក្សត្រាដែលល្បីល្បាញចេះជ្រៅជ្រះជាងគេ ខាងភាសាបាលីមានជាអាទិ៍ ព្រះបាទរាជសម្ភារ(ពញាតូ) រវាងដើមសតវត្សទី១៧ (១៦២៩-១៦៣៤ ) បានពេញព្រះទ័យក្នុងការនិពន្ធកំណាព្យ កាព្យឃ្លោង ។
អ្នកចេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ខាងភាសាបាលី ក៏រាប់ថាជាអាចារ្យដែរ ព្រោះមុនមានឈ្មោះល្បីជាអាចារ្យនោះ ត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រឡងដេញប្រយោគមានតាំងពី៤ ប្រយោគឡើងទៅដល់៨ ប្រយោគដែលគេតែងកោតសរសើរ និងប្រសិទ្ធនាមថា អាចារ្យ ៨ ប្រយោគ ។
នៅសម័យឧត្តុង្គ ព្រះបាទអង្គដួងហរិរក្សរាមា ទ្រង់ក៏ជាអាចារ្យផងដែរ ព្រោះព្រះអង្គមាន ចំណេះវិជ្ជាខាងភាសាបាលីជ្រៅជ្រះណាស់ រហូតដល់បង្រៀនសិស្សជាក្សត្រា ក្សត្រី នាម៉ឺនសព្វ មុខមន្រ្តីឲ្យចេះភាសាបាលី ចេះនិពន្ធជាកំណាព្យកាព្យឃ្លោងទៀតផង ។
គ- អាចារ្យក្នុងសមរភូមិយោធា និងនយោបាយ
នៅកម្ពុជាយើងគេនិយមឲ្យតម្លៃខ្ពស់ទៅលើបុគ្គល អ្នកដែលមានចំណេះវិជ្ជាជ្រៅជ្រះខាងភាសាបាលី។ គេចាត់ទុកជាអ្នកប្រាជ្ញ ជាបណ្ឌិត ហើយជាអ្នកមានឥទ្ធិពលទៅលើមហាជន អាចទាក់ទាញឲ្យគេមកចុះចូលជាស្ម័គ្របក្សពួកផង ។
ក្នុងសម័យតស៊ូឧត្តុង្គនឹងអាណានិគមបារំាង ប្រវត្តិសាស្រ្តបានចារឹកឈ្មោះអាចារ្យជាច្រើនមានជាអាទិ៍ អាចារ្យលក្ខណ៍ ដឹកនាំពលសេនាអ្នកស្នេហាជាតិ ច្បាំងតស៊ូកម្ចាត់ទ័ពបារាំងនៅកំពុងធំ។ ចំណែកអាចារ្យ! សា្វពោកំបោរ បង្កើតចលនាបះបោរទល់នឹងទ័ពបារាំង នៅប្រាសាទព្រះបាទ
នៅពេលដែលរដ្ឋការអាណានិគមបារំាង បម្រុងនឹងលុបបំបាត់អក្សរសាស្រ្តរបស់ខ្មែរចោល ហើយយកអក្សរឡាតាំងមកជំនួសនោះ ព្រះគ្រូអាចារ្យ ហែមចៀវ បានដឹកនាំព្រះសង្ឃទូទាំងរាជធានីភ្នំពេញ ឲ្យប្រឆាំងនឹងបំណងរបស់បារាំង តវ៉ាឲ្យរក្សាអក្សរខ្មែរទុកនៅដដែល ចលនាបះបោនោះមានឈ្មោះ ដ៏ល្បីល្បាញក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថា «សង្រ្គាមឆ័ត្រ»។ ដោយសារតែសកម្មភាពស្នេហាជាតិប្រឆាំងនឹងបារាំង ទើបពួករដ្ឋការអាណានិគមចាប់ព្រះអង្គ ហើយនិរទេសយកទៅដាក់គុកនៅ
រីឯអាចារ្យ អ៊ូចុង ជាបុត្រកវីក្រមង៉ុយ ឬភិរម្យភាសាអ៊ូ គឺជាអ្នកនយោបាយគាំទ្រខាងគណៈបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ប្រណំាងប្រជែងជាមួយគណៈបក្សសង្គមរាស្រ្តនិយម។ ដោយអាចារ្យចុងពូកែខាងសំនួនវោហារ អាចឃោសនាជាពាក្យរាយផង ជាកំណាព្យផង ទាក់ទាញសំឡេងគ្រាំទ្រនោះ មានពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោតមួយចំនួនធំបានជឿ និងចូលជាសមាជិកគណៈបក្សប្រជាធិបតេយ្យជាហេតុ បណ្តាលឲ្យអាចារ្យចុងរងគ្រោះត្រូវចាប់ដាក់គុកដូចករណីសាស្រ្តាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ដែរ។ ដូច្នេះ យើងអាចឆ្លុះបញ្ចាំងរំលេចឲ្យឃើញថា នៅក្នុងសង្គមខ្មែរអាចារ្យដែលជាអ្នកចេះដឹង មានសមត្ថ ភាពខ្ពស់ខាងសម្តែងមតិមានសំនួនវោហារ មានថ្វីមាត់ខាងការនិយាយស្តីធ្វើឲ្យគេចូលចិត្តនោះច្រើនតែ ត្រូវបានទទួលជោគវាសនាពីរផ្ទុយគ្នាគឺ ៖
- បានទទួលការលើកតម្កើង និងឲ្យតម្លៃខ្ពស់
ឃ- អាចារ្យបិដកក្នុងសម័យ សាលាបាលីជាន់ខ្ពស់
ក្នុងរាជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ (១៩០៤-១៩២៧) ការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នែកពុទ្ធិកសិក្សាបាននាំទៅ ដល់ការបង្កើតពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាក៏ល្បីល្បាញ ដែលមានឈ្មោះក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តថា សាលាបាលី ជាន់ខ្ពស់។ សមណនិស្សិតរាប់រយអង្គ ត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលឲ្យក្លាយទៅជាអាចារ្យ ដើម្បី បង្រៀនបន្តនៅតាមសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់នៅភ្នំពេញផង នៅបណ្តាខេត្តធំៗ ដូចជា បាត់ដំបង កំពង់ចាម កំពត និងបង្រៀននៅ សាលាបាលីរង តាមបណ្តាខេត្តទូទាំងប្រទេស ។
អាចារ្យដែលមានឈ្មោះល្បីក្នុងជំនាន់នោះ មានជាអាទិ៍ សម្តេច ជួន ណាត, ហួតតាត, រតន៍ ថោង, ល្វី ឯម, អ៊ុម ស៊ូ, ម៉ឹង សែស, សូ ហាយ, ហែម ចៀវ, ខៀវ ជុំ, ប៉ាង ខាត់, កិម តូ, ប៉ុណ្យ សម្ភាជ២៧។ល។
២.២.៣ អាចារ្យជាឃរាវាសនៅភូមិសិក្សានានា
ទន្ទឹមនឹងការវិវឌ្ឈរីកចំរើន ខាងវិស័យពុទ្ធិកសិក្សា (ផ្នែកពុទ្ធចក្រ) នោះវិស័យសិក្សាខាងផ្នែក អាណាចក្រនៅគ្រប់ភូមិ ការសិក្សាក៏បានរីកលូតលាស់យ៉ាងខ្លាំងផងដែរ។ ចាប់ពីថ្នាក់មធ្យមសិក្សា បឋមភូមិ រហូតដល់សកលវិទ្យាល័យ គ្រូបង្រៀនមួយប្រភេទដែលត្រូវរ៉ាប់រងបង្រៀនមុខវិជ្ជាផ្សេងៗ នៅភូមិសិក្សាទាំងនេះ គេឲ្យឈ្មោះថា សាស្រ្តាចារ្យ គឺសាស្រ្ត+អាចារ្យ=សាស្រ្តាចារ្យ។ សាស្រ្តាចារ្យទាំងនេះត្រូវបានបែងចែក ទៅតាមកម្រិតលំដាប់ចំណេះវិជ្ជា និងសមត្ថភាពដូចខាងក្រោម៖
ក-សាស្រ្តាចារ្យ មធ្យមសិក្សា បឋមសិក្សា (កម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ)
ខ-សាស្រ្តាចារ្យ មធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ (កម្រិតបរិញ្ញាបត្រ - អនុបណ្ឌិត)
គ-សាស្រ្តាចារ្យ ភូមិសិក្សាជាន់ខ្ពស់ (កម្រិតបណ្ឌិត និងបណ្ឌិតរដ្ឋ)
ហើយត្រូវបានបែងចែកទៅតាមជំនាញឯកទេស ដោយឡែកៗមានដូចជា៖ អក្សរសាស្រ្ត, ភាសាវិទ្យា, និរុត្តិវិជ្ជា, ទស្សនវិជ្ជា,ចិត្តវិទ្យា។ល។ និងមុខវិជ្ជាផ្សេងៗដទៃទៀត ដូចជា៖ សាស្រ្តាចារ្យ ខាងភូមិវិទ្យា, ប្រវត្តិវិទ្យា, គណិតវិទ្យា, គីមីវិទ្យា, រូបវិទ្យា២៨។ល។
២.៣.ការវិវត្តរបស់អាចារ្យ
នៅប្រទេសកម្ពុជា គិតតាមលំដាប់សម័យកាល ឈ្មោះអាចារ្យបានវិវឌ្ឍប្រែប្រួលទៅតាម
លទ្ធិសាសនាដែលសម័យនីមួយៗគោរពជឿ និងធ្វើពិធីសក្ការៈបូជា។ តាមលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា អាចារ្យមានឈ្មោះថា ព្រាហ្មណាចារ្យ ឬបូជាចារ្យ។ លុះមកដល់សម័យដែលសង្គមខ្មែរបែរមកកាន់ ព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន នៅសម័យក្រោយអង្គរនោះ អ្នកដឹកនាំធ្វើពិធីកម្មក្នុងបុណ្យពុទ្ធសាសនា ក៏បានទទួលឈ្មោះថា «អាចារ្យ» រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ។
ក- ការវិវត្តផ្នែកគោរពបូជា
កាលពីសម័យដើមការគោរពបូជា ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ជាពិសេសនៅប្រទេសឥណ្ឌា និងនៅកម្ពុជា នៅសម័យមហានគរភ្នំ និងចេនឡា គេធ្វើពិធីបូជាយញ្ញសម្លាប់សត្វពពែ ចៀម គោ ក្របី ។ល។ ដើម្បីសុំសេចក្តីសុខសប្បាយ សិរីសួស្តី សុភមង្គលពីព្រះអាទិទេព។ នៅសម័យមុន និងសម័យអង្គរ បូជាចារ្យ ដឹកនាំពិធីគោរពបូជាចំពោះទេវៈទាំង ៣ គឺព្រះព្រហ្ម ព្រះវិស្ណុ និងព្រះសិវៈ ដោយការចាក់ទឹកមន្តទៅលើសិវលិង្គ ដែលដាក់នៅលើយោនីនាងឧមាភគវតី ឲ្យទឹកអង្គបំពង់ខ្ចីហូរតាមប្រណាលី ហើយត្រូវបានបូជាចារ្យយកផ្តិលត្រងទុក លុបលាងមុខចម្រើនសិរីសួស្តី។ ក្រៅពីនេះ បូជាចារ្យនៅបានបញ្ជាឲ្យក្រុមភ្លេង និងក្រុមរបាំប្រគំ រាំថ្វាយទេវៈទាំងបីអង្គនៅតាមប្រាសាទធំៗទាំងឡាយ ដែលមានប្រជារាស្រ្ត ឬព្រាហ្មណ៍បរិស័ទ រស់នៅជួបជុំជាសមាគមន៍ដើម្បីថែរក្សាប្រាសាទ និងធ្វើពិធីគោរពបូជារៀងរាល់ថ្ងៃសន្តិទិវា ។
លុះដល់កម្ពុជាយើងបែរមកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ របៀបគោរពបូជាចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា មានទម្រង់មួយថ្មីប្លែកពីការគោរពបូជាបែបព្រហ្មនិយម ។
ខ- ការតែងតាំងអាចារ្យ
១-រាជគរុនាសម័យអង្គរដែលខ្មែរយើងគោរព ជឿកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនានោះ អាចារ្យជាន់ ខ្ពស់ ដែលបម្រើការនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងហើយដែលជា រាជគរុ ឬបុរោហិត ហើយដោយលោក ជាគ្រូរបស់ព្រះរាជានោះលោកត្រូវបានម្ចាស់ផែនដី តែងតាំងជាផ្លូវការ និងយ៉ាងឱឡារិកនៅចំពោះ រាជបរិពារដើម្បីលើកកិត្តិយសតម្កើងកិត្តិនាម គ្រូរបស់មហាក្សត្រ ឲ្យមានឋានៈខ្ពស់ត្រដែតលើសអស់មហាជនទាំងពួង។ ចំណែកខាងបូជាចារ្យ ដែលតម្រូវឲ្យនៅប្រចំាការតាមប្រាសាទធំៗ ដូចជាប្រាសាទតាព្រហ្ម នៅទន្លេបាទី ប្រាសាទភ្នំជីសូរ ប្រាសាទនគរបាជ័យ នៅកំពង់ចាម ប្រាសាទព្រះវិហារ ប្រាសាទវត្តភូ នៅប្រទេសលាវនោះ សុទ្ធតែឧទ្ទិសចំពោះព្រះសិវៈ ឬព្រះវិស្ណុ ឬក៏ចំពោះទេវៈទាំង៣ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលជាស្ថាប័នមួយខ្ពង់ខ្ពស់ ហៅថា រចនាសម្ព័ន្ធ ។
២-អាចារ្យប្រជាប្រិយ នៅសម័យអង្គរនោះផងដែរ ក្រៅពីអាចារ្យថ្នាក់ខ្ពស់ ឋានៈជារាជគរុ ក៏គង់មានអាចារ្យមានឋានៈក្រោម បន្ទាប់មកទៀត ដែលរស់នៅក្នុងទីក្រុងរាជធានី ហើយមានតួនាទី ដឹកនាំពិធីផ្សេងទៅតាមជំនឿរបស់អ្នកក្រុង រាប់តាំងពីមន្រ្តីធំ តូច និងមហាជនសាមញ្ញជនផងដែរ។ សូមជូនឧទាហរណ៍មួយសម្រាប់បញ្ជាក់ ពេលដែលមហាជន ឬ មន្ត្រីខ្មែរធ្វើពិធីបើកមុខកូនស្រី២៩ អាយុពី៩ ទៅ ១១ ឆ្នាំ គេនិមន្តប្រធានសង្ឃឬតាបសដែលចាត់ទុកជាអាចារ្យ សម្រាប់ដឹកនាំធ្វើពិធីបើកមុខកូនស្រីនេះ សមស្របទៅតាមប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរនាសម័យនោះ។ ប្រធាន
សង្ឃ ឬតាបស (អាចារ្យ) នេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ និងពឹងពាក់ដោយមន្រ្តីនឹងមហាជននៅទីក្រុង។
តាមការសន្និដ្ឋាន នៅតាមតំបន់ជនបទ ស្រុកស្រែចម្ការក៏ពិតជាមានអាចារ្យជាអ្នកចេះដឹង អំពីប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ស្រុក ហើយតែងតែជួយដឹកនាំធ្វើពិធីផ្សេងៗ ស្របតាមជំនឿរបស់អ្នក ស្រុកដែរ បើតាមឯកសារប្រវតិ្តសាស្រ្តនៅសម័យអង្គរ តាមការសង្កេតរបស់ ជីវតាក្វាន់ ព្រហ្មញ្ញ សាសនានិកាយផ្សេងៗក្តី ពុទ្ធសាសនាក្តី មានតែមហាក្សត្រ ឬមន្រ្តីធំៗ នៅទីក្រុងប៉ុណ្ណោះជាអ្នក គោរពប្រតិបត្តិ ចំណែកនៅតាមជនបទវិញ មហាជនឋិតក្នុងសង្គមជាន់ទាប ជឿនិងគោរពតែអ្នក តាតាមបែប លទ្ធិព្រលឹងនិយម។ ដូច្នេះ អាចារ្យនៅតាមជនបទស្រែចម្ការគឺ ដឹកនាំធ្វើតាមពិធីសែន ព្រេនអង្វរអ្នកតា (ដុំថ្ម) សុំសុខសប្បាយ សុំឲ្យបានសះជាពីជំងឺតម្កាត់ផ្សេងៗ ក៏ដូចជាជួយព្យាបាល
ដោយ ឱសថបុរាណ និងស្តោះព្រួសតាមជំនឿដូចពោលខាងលើ ។
តាមការសនិ្នដ្ឋាន ការវិវត្តខាងរបៀបគោរពបូជានេះ ប្រែប្រួលពីបែបផែននៃការគោរពបូជា ព្រហ្មញ្ញសាសនាបែបសិវនិយម វិស្ណុនិយម ព្រហ្មនិយម នៃលទ្ធិមហាយាន និងបែបព្រលឹងនិយម គោរពព្រលឹង ដូនតា និងអារក្ស អ្នកតា មកជាការគោរពបូជាបែបពុទ្ធសាសនាមហាយានវិញ ។
គ-ការគោរពបូជាតាមបែបពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ឬ ហីនយាន
នៅសម័យក្រោយអង្គរចាប់ពីសតវត្សទី១៥ រៀងមក អាចារ្យក្នុងសង្គមជំនាន់នោះ ធ្វើការ គោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនាដោយពុទ្ធរូប (រូបបដិមា) ជាគោល។ ព្រមជាមួយនេះគ្រឿងសក្ការៈបូជាក៏បែរមកប្រើទៀនធូប ផ្កាភ្ញី ស្លាធម៌។ កិច្ចនមស្ការចំពោះព្រះរតនត្រ័យ គឺប្រព្រឹត្តទៅដោយសូត្រធម៌ ពុទ្ធគុណ ធម្មគុណ សង្ឃគុណ និងធម៌បន្ទាប់បន្សំផ្សេងទៀត ។
ឃ- ការតែងតាំងអាចារ្យក្នុងសម័យក្រោយអង្គរ
ទោះបីគ្មានឯកសារបញ្ជាក់ប្រាប់ ក៏យើងសន្និដ្ឋានបានថា ការតែងតាំងមានពីរយ៉ាងគឺ៖
១-នៅក្នុងសហគមន៍ស្រុកភូមិ កាលណាគេកត់សម្គាល់ឃើញមនុស្សណាមួយ ដែលមាន ចំណេះប្រាជ្ញា មានសីលធម៌ល្អ មានសមត្ថភាពខាងដឹកនាំពិធីផ្សេងៗ ក្នុងសង្គមនោះមហាជននាំគ្នាទទួលស្គាល់ ហើយលើកតម្កើង ពឹងពាក់ឲ្យមកជួយចាត់ចែងក្នុងពិធីផ្សេងៗ ទីបំផុតគេក៏នាំគ្នាសន្មតទទួលស្គាល់ថាជាអាចារ្យរហូតទៅ ។
២-បច្ចុប្បន្ននេះនៅប្រទេសកម្ពុជាយើង ពិសេសនៅតាមជនបទស្រែចម្ការ ការតែងតាំងអាចារ្យតាមរយៈការចេញវិញ្ញាបនប័ត្រទទួលស្គាល់ពីប្រធានមន្ទីរធម្មការខេត្ត សហការជាមួយព្រះគ្រូមេគណ ឬអនុគណ តែងតាំងអាចារ្យប្រធាន (អាចារ្យធំ) និងអាចារ្យរង ១ ឬ ២ នាក់ផងដែរសន្មតទុកជាអាចារ្យផ្លូវការ។ នៅសម័យអាណានិគមបារំាង ប្រមាណក្នុងដើមសតវត្សទី២០ រាជការ អាណានិគមបារាំងបានចេញលិខិត តែងតាំងអាចារ្យវត្តដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បី ដែលមានគុណធម៌ សមត្ថភាព និងមានប្រជាប្រិយ៣០។
២.៤. ប្រភេទ និងតួនាទីរបស់អាចារ្យ
២.៤.១.ប្រភេទអាចារ្យ
១-បព្វជ្ជាចារ្យ អាចារ្យបំបួស គឺភិក្ខុអ្នកបំបួសកុលបុត្រឲ្យបានជាសាមណេរ ។ លោកគ្រូ
អាចារ្យគឺជាអ្នកបំបួស៣២មានតួនាទីជាអ្នកបំបួសកុលបុត្រ ឲ្យទៅជាសាមណេរមានភារកិច្ចដែលត្រូវដឹង៧ យ៉ាងគឺ៖
-កិច្ចសុំដល់សរណៈ
-កិច្ចសុំបព្វជ្ជា ឬសុំបួស
-កិច្ចប្រគេនត្រ័យចីវរទៅព្រះឧបជ្ឈាយ៍ សុំឲ្យលោកបំបួស
-កិច្ចឲ្យតចបញ្ចកកម្មដ្ឋាន
-កិច្ចសុំសរណគមន៍ និងសុំសីល
-កិច្ចឲ្យត្រ័យសរណគមន៍ និងឲ្យសីល
-កិច្ចសុំនិស្ស័យ មានបាលីថា អហំ ភន្តេ និស្សយំ យាចាមិ (ទុតិយម្បិ...តតិយម្បិ.....)
អជ្ជតគ្គេ ទានិ ថេរោ មយ្ហំ ភារោ អហំបិ ថេរស្ស ភារោ ... ។ល។
២-ឧបសម្បទាចារ្យ ភិក្ខុអ្នកសូត្រញត្តិចតុត្ថកម្មវាចា ឲ្យសាមណេរបានឧបសម្បទាជាភិក្ខុ។លោកគ្រួអាចារ្យគឺជាអ្នកបំបួស មានតួនាទីជាអ្នកសូត្របំពេញ ឧបសម្បទា ឲ្យសាមណេរឡើងជាភិក្ខុភាវៈ ព្រះអនុស្សវនៈ និងព្រះកម្មវាចា ហើយមានភារកិច្ចដែលត្រូវដឹង ៧ យ៉ាងគឺ ៖
- រតនត្តបព្វ : ពោលដោយគុណព្រះរតនត្រ័យ ។
- អាបត្តិនាមាទិបព្វ : ពោលដោយឈ្មោះនៃអាបត្តិជាដើម ។
- បដិបត្តិមុខបព្វ : ពោលដោយសិក្ខាបទជាប្រធាននៃផ្លូវអាបតិ្ត ។
-អភិសមាចារបព្វ : ពោលដោយក្បួនទំនៀមទម្លាប់ដែលភិក្ខុគួរប្រព្រឹត្តមានមក ក្រៅ ចាកព្រះបាតិមោក្ខ ។
-កាលិកបព្វ : ពោលដោយកាលិក គឺវត្ថុដែលគប្បីលេបចូលទៅតាមកំណត់កាល ។
- ពិន្ទុនាធិដ្ធានាទិបព្វ : ពោលដោយវិធីមានពិន្ទុ អធិដ្ឋានជាដើម ។
- ឧបោសថាទិបព្វ : ពោលដោយកម្មមាន ឧបោសថកម្មជាដើម ។
៣-ឧទេ្ទសាចារ្យ អាចារ្យអ្នកបង្រៀនបាលី ។ មានតួនាទីជាគ្រូបង្រៀនភាសាបាលីមាន ភារកិច្ចដែលត្រូវបង្រៀនផ្សេងៗដូចខាងក្រោម៖
-បង្រៀនបាលីវេយ្យាករណ៍ ។
-បង្រៀនវិធីសម្ពន្ធនានា ។
-បង្រៀនប្រែលោតប្រយោគ ធម្មបទដ្ឋកថា មង្គលត្ថទីបនី និងវិសុទ្ធិមគ្គ អដ្ឋកថាផ្សេងៗ។
៤-និស្សយាចារ្យ អាចារ្យអ្នកឲ្យនិស្ស័យ គឺភិក្ខុអ្នកទទួលភារៈឲ្យសិស្សនៅអាស្រ័យ និងខ្លួន។ ភិក្ខុសាមណេរមកអង្គុយច្រហោងក្នុងទីចំពោះមុខ ហើយពោលសុំនិស្ស័យថា អាចរិយោ មេ ភនេ្ត ហោហិ អាយស្មតោ និស្សាយវច្ឆាមិ បពិត្រព្រះករុណាដ៏ចម្រើន សូមព្រះករុណាជាអាចារ្យនៃខ្ញុំ ខ្ញុំសូមនៅអាស្រ័យនឹងព្រះករុណាដ៏មានអាយុ ពោលដូចនេះបីដង ក្នុងសំណាក់លោកអង្គណា លោកអង្គនោះព្រមទទួលជាអាចារ្យហើយ សមែ្តងឱ្យដឹងដោយអាការៈនៃកាយ ឬវាចា លោកអង្គនោះ ឈ្មោះថា និស្សយាចរិយ គឺអាចារ្យ ឬគ្រូជាអ្នកឱ្យនិស្ស័យ គ្រូទទួលបន្ទុក។
៥-ធម្មាចារ្យ អាចារ្យអ្នកបង្រៀនធម៌អាថ៌សិក្ខាវិន័យ ឬបង្រៀនចំណេះវិជ្ជាសិល្បសាស្រ្ត
ផ្សេងៗហៅថា វិជ្ជាចារ្យ ឬវិទ្យាចារ្យ សិប្បាចារ្យ សិល្បាចារ្យជាដើម តាមរូបសព្ទចំណេះដែលត្រូវទទួយបាន ។ ធម្មាចារ្យ មានតួនាទីជាគ្រូបង្រៀនធម៌-វិន័យថ្នាក់ត្រី ទោ ឯក។
ខ-អាចារ្យនៅក្នុងប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរមានដូចជា ៖
១-អាចារ្យកម្មដ្ឋាន គ្រូបង្រៀនកម្មដ្ឋានរាប់ចូល ក្នុងធម្មាចារ្យ។ អាចារ្យកម្មដ្ឋាន៣៣ ភិក្ខុសាមណេរ ឬឧបាសក ឧបាសិកា អ្នកដល់ហើយនូវគុណព្រះរតនត្រៃជាទីពឹងទីរលឹក ធ្លាប់បាន
សមាទានសីលរួចហើយ មានចិត្តប្រាថ្នារៀនកម្មដ្ឋាន គប្បីប្រតិបតិ្តតាមលំដាប់ដូចតទៅ ៖
១- ជម្រះនូវសីលឲ្យបានបរិសុទ្ធ
២- លះបង់បដិពោធ គឺសេចក្តីកង្វល់ ១០ យ៉ាង
៣- សេពគប់និងកល្យាណមិត្ត ព្រះធម្មាចារ្យ
៤- ការគោរពប្រតិបត្តិ ចំពោះធម្មាចារ្យសុំរៀនកម្មដ្ឋាន ។
២-អាចារ្យកាន់ពេលា អ្នកដែលពិនិត្យមើលហើយកំណត់ឫក្សពារពេលាល្អ ឲ្យគូស្វាមី ភិរិយា ក្នុងមង្គលអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។ អាចារ្យកាន់ពេលា៣៤មានតួនាទីជាអ្នកដឹកនាំគេក្នុង ពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍មានភារកិច្ចដែលត្រូវធ្វើបន្តបន្ទាប់ដូចជា៖
ក- ទស្សនកិច្ច កិច្ចដែលត្រូវមើលផ្សេងៗ
-មើលថ្ងៃ-ខែ-ឆ្នាំកូនប្រុសស្រី
- មើលសម្ពង្សឆ្នាំ
- មើលសម្ពង្សធាតុ
- មើលសម្ពង្សអាយុ
- មើលសម្ពង្សនាគ
- មើលលេខស្តាប់គ្នា ឬមិនស្តាប់គ្នា
- មើលអាយុការបាន ឬមិនបាន
- មើលសម្បត្តិ
- មើលពេលារៀបមង្គលការ
- មើលថ្ងៃរួមខ្នើយ... ។ល។
ខ-ត្រូវចេះរបៀបចែចូវដោយអ្នកផ្លូវស្រី :
- ជើងទី ១ - ជើងទី ២ - ជើងទី ៣ ។
គ-ត្រូវចេះរបៀបស្តីដណ្តឹង :
- មហាធ្វើគារវកិច្ចសួរសុខទុក្ខចំពោះលោកមេបា ។
- មហាសុំស្គាល់ សុំស្រលាញ់លោកមេបា ។
- មហាសុំស្គាល់ សុំស្រលាញ់សាមីស្រីបង្កើត ។
- មហាសុំស្គាល់ សុំស្រលាញ់កូនស្រី ។
- មហាសុំសួរថ្ងៃ-ខែ-ឆ្នាំកូនស្រី ។
- មហាសុំស្តីដណ្តឹងកូនស្រី ។
- មហាសរសេរកំណត់ពេលា
ឃ-ត្រូវចេះរបៀបរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍
-ថ្ងៃទី១ មហាសុំដី សុំទឹក ជីកគុក ជីកជើងក្រាន សង់រោងការ សង់រោងផ្កាស្លា សង់រានទេព្តា សុំផ្សំខ្សែទ្រ ខ្សែចាប៉ី វាយឃ្មោះ គោះស្គរ សុំដង្ហែកូនប្រុសចូលរោង សុំសែនក្រុងពាលី...។ល។
-ថ្ងៃទី២ មហាសុំបើកសម្រះ ទាត់របង កន្លងរង្វះ សុំផ្លូវដើរជណ្តើរឡើង សុំកន្ថយជណ្តើរ ចាស់ ផ្លាស់ដាក់ជណ្តើរថ្មី សុំដោះជញ្ជាំងរាំងភ្នាក់ដៃ សុំទ្វារចូលដំបូលជ្រក សុំរនាបអង្គុយ សុំក្រាល កន្ទេល ជូនលោកមេបាសុំអញ្ជើញលោកមេបា និងញាតិមិត្រពិសាស្លាកំណត់ សុំអញ្ជើញលោកមេបាមេត្តា ចាត់តំណាងឲ្យចុះទៅពិនិត្យភស្តុភារនៅរោងផ្កាស្លា សុំអនុញ្ញាតលោកមេបាដើម្បីបានហែ កំណត់ និងសុំនិយាយទម្រង់ជើងការជាបន្តបន្ទាប់។ ...
-ថ្ងៃទី៣ មហាសុំគាល់លោកមេបា ដើម្បីរៀបចំសំពះផ្ទឹម អាចារ្យនាំសែនព្រេន និងឲ្យពរជ័យ ចងដៃបង្វិលពពិលផ្ទឹមបង្ហើយ ។
៣-អាចារ្យកោរជុក អ្នកដែលពិនិត្យមើលឫក្សពារហើយកំណត់ឲ្យគេក្នុងមង្គលកោរជុក។
៤-អាចារ្យបញ្ចុះធាតុ អ្នកចេះក្បួន ឬវិធីបញ្ចុះធាតុ ។
៥-អាចារ្យយោគី អាចារ្យជាប្រមុខនៃអ្នកភ្លុកទាំង៤ ក្នុងពិធីធ្វើឈាបនកិច្ច ឬអាចារ្យនាំមុខ សព។ អាចារ្យយោគី មានតួនាទីជាអ្នកដឹកនាំគេក្នុងពិធីបុណ្យឈាបនកិច្ចមានភារកិច្ច ដែលត្រូវធ្វើបន្តបន្ទាប់ដូចជា៖
១-កិច្ចសូត្រធម៌កាវតាមានរយៈពេល ១-២-៣ ឬយូរថ្ងៃទៅតាមលទ្ធភាព
-កិច្ចនិមន្តព្រះសង្ឃ ។
-កិច្ចរៀបចំទីសេនាសនៈ ធ្វើគ្រឿងសក្ការៈ រៀបចំភេសជ្ជៈ ។
-កិច្ចទទួលព្រះសង្ឃ ។
-កិច្ចនមស្សការព្រះរតនត្រ័យសមាទានសីល និងអារាធនាព្រះសង្ឃចំរើនព្រះបរិត្ត និងសូត្រធម៌តាមក្រាំងកាវតា ។
-កិច្ចដែលឧបាសក និងឧបាសិការសូត្រធម៌បន្តពីព្រះសង្ឃ មានស្មូតនានាធម្មសងេ្វគជាដើម លុះគ្រប់បីថ្ងៃគេត្រូវធើ្វសង្ឃទានម្តង ។
២-បើអ្នកជម្ងឺទទួលមរណៈភាព អាចារ្យត្រូវមានភារកិច្ចធើ្វបន្តទៀត
-ត្រូវចាត់ចែងឲ្យបងប្អូនកូនចៅសពរៀបចំធើ្វរោងបុណ្យទៅតាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី
-ត្រូវរៀបចំទីសេនាសនៈ គ្រឿងសក្ការៈផេ្សងៗ ។
-ត្រូវចាត់ឲ្យគេទៅនិមន្តព្រះសង្ឃទៅតាមលទ្ធភាព ។
-ត្រូវបែងចែកភារកិច្ចឲ្យអ្នកមានកំលាំងធើ្វកិច្ចការផេ្សងៗ មានរៀបចំក្តារមឈូស រៀបចំឈាបនដ្ឋាន ។ល។
-ត្រូវដឹកនាំឲ្យកូនចៅធើ្វពិធីសុំខមាទោសចំពោះមុខសព និងចំអាសទឹក រុំសពដោយ កំណាត់ស និងលើកដាក់ក្នុងមឈូស ហើយតម្កល់ទុកក្នុងទីសក្ការៈ លំអដោយផ្កាកម្រងរូបថត...។
-ត្រូវដឹកនាំគេធ្វើបទនមស្សការព្រះរតនត្រ័យ សមាទានសីល និមន្តព្រះសង្ឃចម្រើនព្រះបរិត្ត បង្សុកូល និងទេសនា....។
- ត្រូវដឹកនាំដង្ហែសពទៅកាន់ឈាបនដ្ឋាន ធ្វើពិធីបូជា ។
-ត្រូវដឹកនាំគេធ្វើកិច្ចរើសអដ្ឋិធាតុ និមន្តព្រះសង្ឃបង្សុកូល និងវេរមតកភត្តជាកិច្ចឆ្លងបុណ្យ។
៦-អាចារ្យវត្ត ឧបាសកដែលជាប្រមុខក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការផ្សេងៗក្នុងវត្ត ក្នុងសម័យ បច្ចុប្បន្ននេះ លុះតែមន្ត្រីរាជការ និងអារាមិកជនក្នុងនាទីយល់ព្រមផង ទើបធ្វើជាអាចារ្យបាន ។អាចារ្យវត្ត៣៥ជាមនុស្សសំខាន់ដើរតួជាទីប្រឹក្សារបស់លោកគ្រូចៅអធិការ និងព្រះសង្ឃផង ជាអ្នក ជំនាញសម្រាប់ដឹកនាំពុទ្ធបរិស័ទធ្វើពិធីបុណ្យផ្សេងៗក្នុងវត្ត ឬក្រៅវត្តបើគេពឹងពាក់។ ដើម្បីអនុវត្តន៍ ការងារនេះបានជោគជ័យ លោកអាចារ្យវត្តត្រូវមានសមត្ថភាពក្នុងការងារគ្រប់គ្រងវត្តផង ជំនាញ ក្នុងពិធីផ្សេងៗផង។ បើពុំដូច្នោះទេ គេពុំអាចអនុវត្តន៍ភារកិច្ចបានល្អឡើយ ។
បើយោងតាមសារាចរណែនាំរបស់ក្រសួងធម្មការ និងសាសនាលេខ ០៤ ក.ធ.ស,ស.រ. ចុះថ្ងៃទី ២៦ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០០១ ស្តីពីតួនាទី និងភារៈកិច្ចអាចារ្យគណៈកម្មការវត្ត មានខ្លឹមសារ ដូចតទៅនេះ ៖
វត្តនីមួយៗត្រូវមានអាចារ្យម្នាក់ និងអាចារ្យរងមួយចំនួន គឺជាអ្នកចាំទទួលបង្គាប់បញ្ជាពី គណៈសង្ឃក្នុងវត្តគ្រប់ភារៈកិច្ច និងការងាររបស់វត្តទាំងអស់។ អាចារ្យវត្តកើតឡើងដោយការបោះ ឆ្នោត សម្តែងមតិគាំទ្រពីក្នុងចំណោមឧបាសក ឧបាសិកាចំណុះជើងវត្ត ដែលមានអាណត្តិចំនួន ៣ ឆ្នាំ ផុតពីនេះត្រូវរៀបចំបោះឆ្នោតសាជាថ្មី ។
-លក្ខណៈសម្បត្តិរបស់បេក្ខជនអាចារ្យវត្ត ៖
១-ជាមនុស្សដែលជាទីពេញព្រះទ័យនៃលោកគ្រូចៅអធិការ ។
២-ជាមនុស្សមានទីលំនៅក្នុងភូមិណាមួយ ដែលជាចំណុះជើងវត្តនោះ ហើយដែលបាន មកធ្វើបុណ្យទាន និងរក្សាសីលជាប្រចាំនៅក្នុងវត្តនោះ ។
៣-ជាមនុស្សបានបូជាខ្លួនចំពោះព្រះរតនត្រ័យក្នុងនាមជាឧបាសក ឬឧបាសិកាក្នុងព្រះ ពុទ្ធសាសនា ។
៤-មានទាំងសមត្ថភាពចំណេះដឹង អាចដឹកនាំកិច្ចការវត្ត ជាពិសេសសមត្ថភាពដឹកនាំពុទ្ធ បរិស័ទធ្វើពិធីបុណ្យផ្សេងៗ ។
៥-ជាមនុស្សមានអត្តចរិក សីលធម៌រស់នៅស្អាតស្អំ សុច្ចរិត យុត្តិធម៌ ស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា មិនកិបកេងប្រវ័ញ្ចផលប្រយោជន៍វត្ត មកធ្វើជាប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ។
៦-បេក្ខជនអាចារ្យត្រូវមានអាយុចាប់ពី៤០ ឆ្នាំឡើងទៅ ហើយត្រូវបានជ្រើសតាំងតាមរយៈ ការបោះឆ្នោត។ គឺជាឧបាសក-ឧបាសិកា ដែលបានមកសមាទានសីលជាប្រចាំក្នុងវត្ត ហើយដែល មានអាស័យដ្ឋានអចិន្រ្តៃយ៏ ក្នុងភូមិណាមួយក្នុងចំណុះជើងវត្តនោះ។ ការបោះឆ្នោតត្រូវឋិតនៅក្រោមអធិបតីភាព គណៈសង្ឃវត្ត និងមន្រ្តីធម្មការ និងសាសនាស្រុក ខណ្ឌ។
ក្រោយពីបានលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតបានរួចហើយ អ្នកជាប់ឆ្នោតត្រូវបានតែងតាំងជាអាចារ្យ ដោយប្រធានមន្ទីរធម្មការ និងសាសនាខេត្ត-រាជធានីតាមរយៈលិខិតស្នើសុំតែងតាំងពីថ្នាក់ វត្ត ឃុំ ស្រុក។ ក្នុងករណីលោកអាចារ្យវត្តណាមួយ មានការប្រព្រឹត្តខុសឆ្គងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយប្រការណាមួយ ដែលមិនអាចទុកឲ្យបន្តការងារទៅទៀតបាន ត្រួវតែមានសេចក្តីសម្រេចដកតួនាទី ដែលចេញពីមន្ទីរធម្មការ និងសាសនា ខេត្តរាជធានី តាមរយៈលិខិតស្នើសុំដកពីថ្នាក់វត្ត ឃុំ ស្រុក ។
No comments:
Post a Comment