ពុទ្ធចក្រអាយធី: ពុទ្ធសាសនបដិបត្តិ

សេចក្ដីប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធ សាសនា ដែលអ្នកកាន់សាសនាត្រូវប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិតាមនោះ បើចែកដោយសង្ខេបមាន ៣ ជាន់គឺ ៖

១.ជាន់ខាងក្រោមគឺលោកិយធម៌ សម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជនគឺជនអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាជាន់ក្រោម គឺអ្នកដែលជាបុថុជ្ជន ប្រតិបត្តិធ្វើតាមដើម្បីនឹងឈានឡើងទៅកាន់ជាន់កណ្ដាល ។

២.ជាន់កណ្ដាលគឺលោកុត្តរធម៌ សម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជនជាន់កណ្ដាល គឺអ្នកដែលបានដំកល់នៅក្នុងមគ្គផលតាំងពីទី១ គឺសោតាបត្តិមគ្គ ដល់ទី៧ គឺអរហត្តមគ្គប្រតិបត្តិធ្វើតាម ដើម្បីនឹងឈានឡើងទៅកាន់ជាន់ខ្ពស់បំផុត ។

៣.ជាន់ខ្ពស់បំផុតគឺលោកុត្តរធម៌ សម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជនជាន់ខ្ពស់បំផុត គឺអ្នកដែលបានដំកល់នៅក្នុងអរហត្តផល ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិតាម ។ ក្នុងឱកាសនេះ នឹងអធិប្បាយតែត្រង់សេចក្ដីប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាជាន់ខាង ក្រោម សម្រាប់មនុស្សជាបុថុជ្ជនសេចក្ដីប្រតិបត្តិនោះមានបែបផ្សេងគ្នាជា ពីរយ៉ាង គឺសេចក្ដីប្រតិបត្តិសម្រាប់អ្នកបួស១ សម្រាប់គ្រហស្ថ១ ។

នឹងសំដែងតែត្រង់សេចក្ដីប្រតិបត្តិសម្រាប់គ្រហស្ថ ដោយសង្ខេបដូចមានតទៅនេះ

-ផ្លូវប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលគ្រហស្ថត្រូវប្រតិបត្តិនោះមានច្រើនប្រការ មានតាំងពីកិច្ចដែលដំកល់ខ្លួននៅក្នុងព្រះត្រៃសរណគមន៍ ដរាបដល់សេចក្ដីប្រតិបត្តិធ្វើខ្លួនឲ្យដំកល់នៅក្នុងអរិយភូមិ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ។

-អ្នកដែលប្រតិបត្តិក្នុងព្រះ ពុទ្ធសាសនា កាលជាន់ដើមពីក្នុងពុទ្ធសម័យ ឬក៏ក្នុងកាលខាងក្រោយតពីព្រះជាបរមគ្រូទ្រង់ចូលបរិនិព្វានរៀង មក ក៏រមែងប្រតិបត្តិទៅតាមសមគួរដល់សទ្ធាចិត្តរបស់ខ្លួនទីទៃៗ អ្នកខ្លះបានដំកល់នៅក្នុងព្រះត្រៃសរណគមន៍ អ្នកខ្លះដំកល់ខ្លួននៅក្នុងនិច្ចសីល នឹងឧបោសថសីល នឹងសុចរឹត ទាំង៣ប្រការ អ្នកខ្លះក៏បានប្រតិបត្តិតាមគន្លងនៃសមថភាវនានឹងវិបស្សនាភាវនា ដរាបដល់ធ្វើខ្លួនឲ្យផុតជាតិជាបុថុជ្ជន ឲ្យដំកល់នៅក្នុងទីអរិយភូមិបាន ។

អស់លោកអ្នកទាំងឡាយ ក៏សុទ្ធតែជាអ្នកប្រកបដោយកិច្ចកង្វល់ ក្នុងការងារដែលត្រូវ បើមិនអាចនឹងប្រតិបត្តិឲ្យសព្វគ្រប់បាន ក៏គប្បីប្រតិបត្តិឲ្យសមគួរដល់ស្ថានដែលត្រូវបានឈ្មោះថាជាអ្នក កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រឹមតែសេចក្ដីខាងក្រោយនេះគឺ

១.ដំកល់ខ្លួននៅក្នុងព្រះត្រៃសរណ គមន៍ គឺតាំងចិត្តជឿជាក់ហើយចេញវាចាប្រកាសយក ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ នឹងព្រះសង្ឃថាជាទីពឹង ទីរឭក ព្រមទាំងសេចក្ដីដឹងក្នុងគុណនៃព្រះរតនត្រ័យនោះផង មានដឹងថា ព្រះពុទ្ធព្រះអង្គមាននាមថា “អរហំ” ព្រោះព្រះអង្គកំចាត់បង់ហើយនូវសត្រូវគឺធម៌ជាគ្រឿងសៅហ្មង ដូច្នេះជាដើម ដឹងថា “ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ” ព្រះបរិយត្តិធម៌នឹងនរលោកុត្តរធម៌ ដែលព្រះអរហំសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សំដែងហើយល្អ ដូច្នេះជាដើម ដឹងថា “សុបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ” ព្រះសង្ឃជាសាវករបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិហើយដោយល្អ ដូច្នេះជាដើម ។

២.សមាទានរក្សាសីល ៥ គឺវៀរមិនសម្លាប់បំបាត់ជីវិតសត្វតូចធំ១ មិនលួចទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ ដែលមិនឲ្យ១ មិនប្រព្រឹត្តិខុសក្នុងផ្លូវកាម ១ មិននិយាយកុហក១ មិនផឹកសុរា១ ។

(សីល៥ នេះត្រូវរក្សាឲ្យបានជាប់ជានិច្ច បើប្រសិនជាមានដាច់ត្រង់សីលណាមួយនៅពេលណាដោយសេចក្ដីភ្លាំង ភ្លាត់នោះ ត្រូវសមាទានអំពីអ្នកដទៃ ឬគ្រាន់តែអធិដ្ឋានដោយខ្លួនឯង ឲ្យបានជាប់ឡើងវិញក៏បាន) ។

៣. រក្សានូវសុចរិត ៣ ប្រការគឺ កាយសុចរិត ១ វចីសុចរិត ១ មនោសុចរិត ១ ។ កាយសុចរិត ប្រព្រឹត្តល្អដោយកាយ មាន៣យ៉ាងគឺ វៀរមិនឲ្យសម្លាប់បំបាត់ជីវិតសត្វតូចធំ ១ វៀរមិនលួចយកទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ ១ វៀរមិនប្រព្រឹត្តិខុសក្នុងផ្លូវកាមគឺការកន្លងប្រវេណី ១ ។ វចីសុចរិត ប្រព្រឹត្តល្អដោយវាចា មាន ៣យ៉ាងគឺ វៀរមិននិយាយកុហក ១ វៀរមិននិយាយពាក្យញុះញង់ ១ វៀរមិននិយាយអាក្រក់គឺពាក្យចាក់ដោតដោយការប្រទេចផ្ដាសា១ វៀរមិននិយាយពាក្យឥតប្រយោជន៍ ១ ។ មនោសុចរិត ប្រព្រឹត្តល្អដោយចិត្ត មាន៣យ៉ាងគឺ មិនមានប្រាថ្នាលោភលន់ចង់បានទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ ១ មិនមានគំនិតគំនុំគុំធ្វើអ្នកដទៃឲ្យវិនាស១ មានគំនិតគិតត្រូវតាមហេតុពិត ១ (តាំងពីត្រៃសរណគមន៍ដល់សុចរិត៣ ប្រការ មានពិស្ដារក្នុងសៀវភៅគិហិបដិបត្តិ) ។

សេចក្ដីប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចរៀបរាប់ខាងលើនេះ សូម្បីបន្តិចប៉ុណ្ណេះក៏គង់តែនឹងមានប្រយោជន៍ដល់អ្នកដែល ប្រតិបត្តិតាមដូចសេចក្ដីខាងក្រោយនេះ

១. នឹងបាននូវអំណរពេញចិត្តខ្លួនឯងថា “ខ្លួនអញបានដំកល់ខ្លួនក្នុងទីដ៏ត្រូវហើយ អញបានត្រូវហើយ អញឥតមានខុសទេ ” ។

២. នឹងបានជាទីទុកចិត្ត ជាមនុស្សជំនឿពេញចិត្តនៃអ្នកឯទៀត គឺថាបើខ្លួននៅក្នុងបន្ទុកអ្នកឯទៀតដែលយសសក្ដិ៍ធំជាងខ្លួន គេនឹងទុកចិត្តជឿស្រឡាញ់រាប់អាន ដោយគេខឹងថាខ្លួនជាអ្នកសុចរិតល្អហើយ គេនឹងលើកសរសើរទំនុកបំរុងឲ្យបាននូវសេចក្ដីថ្កុំថ្កើងនឹង សេចក្ដីសុខស្រួល ព្រោះហេតុដែលខ្លួនកាន់សុចរិតគួរឲ្យគេទុកចិត្តបាន ។
៣. នឹងមានកិត្តិសព្ទកេរ្តិ៍ឈ្មោះថាជាអ្នកប្រព្រឹត្តសុចរិតត្រឹមត្រូវ ។
៤. វេលាដែលនឹងដល់នូវមរណកាល ក៏ឥតមានសេចក្ដីវង្វេងឡើយ ។
៥. លុះធ្វើមរណកាលទៅហើយ ក៏រមែងបានទៅកើតក្នុងសុគតិភព ។

ម្យ៉ាងទៀត សូមអស់លោកអ្នកទាំងឡាយជ្រាបថាផលប្រយោជន៍ដែលកើតឡើងអំពីសេចក្ដី ប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចសេចក្ដីអធិប្បាយក្នុងខាងលើនេះ ក៏សឹងមានប្រយោជន៍ប្លែកអំពីគ្នា ដោយរូបអ្នកដែលប្រតិបត្តិខ្លះល្ងង់ ខ្លះមានប្រាជ្ញាចេះដឹង បើល្ងង់ បើល្ងង់ក៏បានផលប្រយោជន៍តិចចុះទៅ បើមានប្រាជ្ញាចេះដឹងក៏បានផលប្រយោជន៍ចំរើនឡើង ដូចសេចក្ដីអធិប្បាយតទៅក្នុងខាងមុខនេះ ៖

ទោសនៃសេចក្ដីល្ងង់

សេចក្ដីមិនចេះមិនដឹង ហៅថាសេចក្ដីល្ងង់ បើមិនចេះអក្សរនឹងលេខហៅថាល្ងង់ក្នុងអក្សរនឹងលេខ បើមិនចេះធ្វើការអ្វីហៅថាល្ងង់ក្នុងការនោះ បើមិនចេះគិតហៅថាល្ងង់ក្នុងការគិត អ្នកណាមានសេចក្ដីល្ងង់ អ្នកនោះឈ្មោះថាមនុស្សឥតចំណេះវិជ្ជា អ្នកណាឥតមានចំណេះវិជ្ជា អ្នកនោះឈ្មោះថាមនុស្សល្ងង់ ៗ នោះបើនឹងធ្វើការអ្វី ការនោះច្រើនមិនកើត បើទុកជាកើតច្រើនមិនល្អ បើនឹងនិយាយពាក្យណា ពាក្យនោះច្រើនមិនប្រាកដ បើនឹងគិតហេតុអ្វី ហេតុនោះមិនចេញមកសម្ដែងឲ្យប្រាកដជាខុសឬត្រូវបាន ។

មនុស្សល្ងង់ឧបមាដូចមនុស្សខ្វាក់ ធម្មតាមនុស្សខ្វាក់កម្រនឹងដើរតាមផ្លូវឲ្យត្រង់នឹងរហ័សបានឡើយ ព្រោះមានសេចក្ដីញញើតញញើមរួញរាស្ទាក់ស្ទើរក្នុងចិត្តជានិច្ច ម្ល៉ោះហើយសេចក្ដីមិនប្រាកដក្នុងចិត្តនោះ ធ្វើដំណើរក៏មិនឲ្យប្រាកដជាទៅមុខឬទៅខាង ច្រើនទីសទាស ដូចគ្នានឹងមនុស្សល្ងង់ បើនឹងធ្វើឬនិយាយឬគិត ក៏ឥតមានប្រាកដក្នុងចិត្ត សេចក្ដីមិនប្រាកដនេះឯង មិនអាចនឹងធ្វើប្រយោជន៍ដែលខ្លួនត្រូវការឲ្យសំរេចបាន ។

មានពុទ្ធភាសិត ១ កន្លែងសម្ដែងថា មោហគឺសេចក្ដីល្ងង់តែមានច្រើនក្នុងសន្ដានអ្នកណាមួយហើយ នឹងអាចធ្វើអ្នកនោះមិនឲ្យស្គាល់សេចក្ដីអាក្រក់ល្អ នឹងខុសត្រូវ បានឡើយ ។

មានសុភាសិតពីបូរាណ ក្នុងគម្ពីរហិតោបទេសជាភាសាសំស្ក្រឹត សេចក្ដីដើមថា មានស្ដេច ១ ព្រះអង្គនាមសុទសិននៅក្នុងក្រុងបាដលិបុត្រ ទ្រង់នឹកប្រារព្ធដល់ព្រះរាជឱរសរបស់ព្រះអង្គ ដែលមិនយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការសិក្សាសាស្ត្រវិទ្យាប្រព្រឹត្តតែ ក្នុងផ្លូវខុស ទើបព្រះអង្គទ្រង់ព្រះរាជដំរិះថា “កូនដែលគ្មានចំណេះវិជ្ជា ជាមនុស្សល្ងង់ មិនប្រព្រឹត្តតាមធម៌ នឹងមានប្រយោជន៍អ្វីដោយកូនដូច្នោះ ប្រៀបឧបមាដូចភ្នែកខ្វាក់នឹងមានប្រយោជន៍អ្វីដោយភ្នែកនោះ មានតែសេចក្ដីអផ្សុកព្រួយតែម្យ៉ាង” ។

“កូនមានបីយ៉ាង គឺកូនដែលមិនទាន់កើត ១ កូនដែលកើតហើយស្លាប់បាត់ទៅវិញ ១ កូនដែលកើតហើយនៅរស់តែល្ងង់ខ្លៅ ១ បណ្ដាកូនទាំង ៣ យ៉ាងនេះគួរយកកូន ២ យ៉ាងខាងដើម ព្រោះថាបើមានទុក្ខព្រួយក៏មានតែ ១ គ្រា ១ លើក ហើយក៏បាត់ទៅ ឯកូន ១ ទីបំផុតនោះមិនគួរយកឡើយ ព្រោះកូននោះនឹងបណ្ដាលឲ្យបានសេចក្ដីទុក្ខព្រួយជានិច្ច” ។

អ្នកណាមួយ ទោះបីមានរូបឆោមលោមពណ៌ល្អតាំងនៅក្នុងតរុណវ័យគឺនៅក្មេងនៅឡើយ កើតនៅក្នុងត្រកូលដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ក្ដីតែប្រាសចាកចំណេះវិជ្ជាគឺឥត មានចេះដឹងអ្វីហើយ អ្នកនោះឯងជាមនុស្សឥតរាសីមានដម្លៃ ដូចគ្នានឹងផ្កាចារ (មានតែពណ៌ល្អស្រស់) តែឥតមានក្លិនក្រអូប ។

មានសុភាសិតម្យ៉ាងទៀតថា “មនុស្សនឹងសត្វគោមានការនឹងបរិភោគអាហារ សេពមេថុន នឹងដេក ដូចគ្នា តែមនុស្សមានចំណេះវិជ្ជាសំរាប់ធ្វើឲ្យប្លែកអំពីគោ មនុស្សណាឥតមានចំណេះវិជ្ជា មនុស្សនោះឈ្មោះថាស្មើគ្នានឹងសត្វគោ” ។

ដែលនាំរឿងសុភាសិតខ្លះមកអធិប្បាយក្នុ ងទីនេះ ដើម្បីឲ្យឃើញថា សេចក្ដីល្ងង់នេះធ្វើអ្នកនោះឲ្យបានដល់នូវសេចក្ដីមិនចំរើន នឹងទន់ទាបថយថោក តាំងពីក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះដរាបដល់លោកខាងមុខ ។

ឯទោសនៃសេចក្ដីល្ងង់ដែលនឹងនឹងឃើញច្បាស់ក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះដូច្នេះ
១.បើល្ងង់ក្នុងវិធីអក្សរ គឺមិនចេះសរសេរ មិនចេះមើលនឹងនាំឲ្យខាតបង់នូវប្រយោជន៍ដូច្នេះ

ក.មិនអាចមើលសាស្ត្រាឬសៀវភៅដែលមាន ប្រដៅល្អ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាឬក្រៅពីព្រះពុទ្ធសាសនាជាគ្រឿងនាំឲ្យកើត គំនិតប្រាជ្ញា ។
ខ.មិនអាចសរសេរសំបុត្រដោយខ្លួនឯងឲ្យដំណឹងដល់ញាតិមិត្តដែលខ្លួនត្រូវការ ។
គ.សេចក្ដីកំបាំងឬការក្រដែលញាតិមិត្តផ្ញើសំបុត្រឲ្យដំណឹងមកចំពោះខ្លួននោះនឹងមិនសំរេចប្រយោជន៍ ។
២.អ្នកដែលឥតមានចំណេះវិជ្ជាអ្វី បើនៅអាស្រ័យជ្រកកោនក្នុងសំណាក់អ្នកធំ ហើយចេះគោរពប្រតិបត្តិឲ្យអ្នកធំលោកស្រឡាញ់អាណិតមេត្តាដូចម្ដេច ក្ដី អ្នកធំនោះក៏មិនអាចនឹងលើកដំកើងអ្នកនោះឲ្យមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះយស សក្ដិបានឡើយ ព្រោះលោកយល់ថាខ្លួនល្ងង់ បើគ្រាន់បើណាស់បានត្រឹមតែសេចក្ដីសុខ ព្រោះអាស្រ័យនឹងឥស្សរភាពរបស់អ្នកធំនោះប៉ុណ្ណោះ តែក៏គង់មិនរួចអំពីទីដែលជាអ្នកបំរើគេ ។
៣.មនុស្សល្ងង់ ទោះបីមានយសសក្ដិដោយអំណាចព្រេងសំណាងជួយឧបត្ថម្ភមក បើថ្កំថ្កើងគ្រាន់បើបានតែក្នុងទីឯទៀត តែដល់ក្នុងទីប្រជុំក៏នឹងត្រឡប់ទៅជាមនុស្សឥតរាសី ឲ្យមានដម្លៃទៅវិញ ព្រោះមិនចេះរៀបចំធ្វើអាហារឫកពាឲ្យសមគួរដល់ស្ឋានរបស់ខ្លួន ឬនឹងហានិយាយឡើងក៏មិនត្រូវតាមទំនងធម៌នឹងទំនងច្បាប់ ជាហេតុឲ្យអ្នកឯទៀតគេញញឹមក្នុងចិត្តរាល់គ្នាដោយការមើលងាយ ម្ល៉ោះហើយគេពុំជឿស្ដាប់ ពុំកោតខ្លាច ដោយគេដឹងថាខ្លួនជាមនុស្សល្ងង់ ។
៤.មនុស្សល្ងង់ ជាមនុស្សខ្សត់មិត្តសម្លាញ់ ព្រោះគេមិនសូវត្រូវការយកចិត្តខ្លួនធ្វើជាមិត្តសម្លាញ់ឡើយ ។
ព្រោះហេតុអ្វី ? ព្រោះគេដឹងថាខ្លួនជាមនុស្សល្ងង់ បើនឹងពឹងរកយកទៅឲ្យជួយធ្វើអ្វី ឬជួយពិគ្រោះប្រឹក្សាការអ្វីក៏មិនកើតទាំងអស់ ។

ប្រភព៖ ទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៣៧